Install the basic commands
check the path to R and Python
[1] "Python 3.8.20"[1] "/usr/bin/python"[1] "/usr/bin/R" [1] "R version 4.4.2 (2024-10-31) -- \"Pile of Leaves\""
[2] "Copyright (C) 2024 The R Foundation for Statistical Computing"
[3] "Platform: x86_64-pc-linux-gnu"
[4] ""
[5] "R is free software and comes with ABSOLUTELY NO WARRANTY."
[6] "You are welcome to redistribute it under the terms of the"
[7] "GNU General Public License versions 2 or 3."
[8] "For more information about these matters see"
[9] "https://www.gnu.org/licenses/."
[10] "" choose the folder you want to work in.
Choose the server hosting the Cran repository.
# Set CRAN mirror interactively to ETH Zurich (mirror 63)
# chooseCRANmirror() and choose 63 for switzerland e.g.
options(repos = c(CRAN = "https://stat.ethz.ch/CRAN/"))Install the required packages.
# set options
options(stringsAsFactors = F)
options(scipen = 999)
options(max.print=100)
# Install packages
install.packages("dplyr")
install.packages("stringi")
install.packages("tidyr")Intall the clip-board.
Installation du package dans '/home/floriane/R/x86_64-pc-linux-gnu-library/4.4'
(car 'lib' n'est pas spécifié)Downloading GitHub repo rlesur/klippy@HEAD
── R CMD build ─────────────────────────────────────────────────────────────────
* checking for file ‘/tmp/Rtmp2jQJ2N/remotes3d7c6261b7ebb/RLesur-klippy-378c247/DESCRIPTION’ ... OK
* preparing ‘klippy’:
* checking DESCRIPTION meta-information ... OK
* checking for LF line-endings in source and make files and shell scripts
* checking for empty or unneeded directories
Omitted ‘LazyData’ from DESCRIPTION
* building ‘klippy_0.0.0.9500.tar.gz’Installation du package dans '/home/floriane/R/x86_64-pc-linux-gnu-library/4.4'
(car 'lib' n'est pas spécifié)Load the packages
Extract file.txt from the XML/TEI (see
Pipeline).
Prepare the data for lemmatization:
Printed comments use capital letters to emphasise certain sentences.
file_path <- "Lambertus_Cap2_minuscule.txt"
datalist <- paste(scan(file_path, what = "character", sep = "", fileEncoding = "UTF-8"), collapse = " ")
print(datalist)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram Euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem Ecclesiae de omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et capite Paulus breuiter complexus est, quaecunque de oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. 2 A quibus sint preces fundendae. 3 Pro quibus 4 Vbi siue quo in loco. 5 Quando. 6 Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino [capital ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus de publicis Ecclesiae precibus, non de singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: Ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon. Perlectis S Ad Episcopum Distinct. 25. Haec Euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. 85. Nam docent Episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in Epist. vero ad Hebraeos cap.5.vers.1, 8. vers.3. 9. vers. 24. dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in Epist. ad Titum 1.vers.9. inf. cap.4. vers. 11. 2 Timoth.4. vers. 2. ait, ministerium Euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in Ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota Ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit.2. Quia est publicum totius Ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota Ecclesia orat. 3 Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. 9. vers. 24. Numeror. 6.vers. 23. 4 Denique mos veteris Ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus Epist.9o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii Euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia πρῶτον πάντων. Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in Ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et de murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum de eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussióque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth.7. vers. 7. Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae etc. Luc. 17 Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) de publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam Ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro de Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus de Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poëtae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim vero vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, caeterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap.1. Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt δέησις, προς ἀχὴ , ἔντάξις, et Εὐχαριστία Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) πρεπόντων αἴτησις, id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus 5. de lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si vere precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et Psal. 142.vers.2 qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est Εὐχαριστία Psal.22. Quae inuocat et petit αἴτησις appelletur nomine generali, et oratio siue ἀχὴ Quae vero pro nobis ipsis postulat a Deo bona προς ἀχὴ dicitur, vt Psal 61. Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, δένσις vti Psal. 14o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est ἔντάξις, vel μεσιτεία. Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. Epist. 59. Cap. 2. Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae vero a solis iis qui Ecclesiae praesunt, quales pastores et olim Diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus 4. de vita Constantini. Sed de publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri Ecclesiae disciplina Diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon Perlectis 5 ad Diaconum dist. 25 et apud Socratem Scholast. lib, 2. Histor. cap.11. etiam praesente Episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare Diaconus non potuit, vt est in cano. Peruenit distinct 93.nisi ab Episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest de Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est 1. Regum 8. vers.14. non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus 2. Reg. 26. vers.18. Cap.3. Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexu, aetate, conditione. Sic enim vox πάντες hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus 3. Sentent. distin. 3o. quaest. 1.et Thomas in 2. 2ae quaest. 25. Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. 5,vers. 44. Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur vero vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon. Qui communicauerit 1I.quaest.3. qui canon est ex consil. Chartag. 4. cap 73. Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum 2. Ioan. vers.1o.11. quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus cap.5. vers. 19. nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit.2. Cor. 7.vers. 1o.1o. vers.8.etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eóque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in Ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris Ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres.75. qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex2. Machabus 12. vers.43, et a5. afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem de resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est vers.4o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem authoris longe a Canonicis libris dissimilem contineat cap.15v.39. Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus de Cura pro mortuis cap. 18. quod canonizatur (vt vocant) cano. Non aestimemus 13 quaest.2. item aliud eiusdem Augustini dictum cap. 11o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor Ecclesiasticus idem confirmat libus 4. Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei Ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque Ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham cap.9. vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. 8. vers. 22. Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti seculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canones retulerunt cano. in praesenti 13 dist.2. Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in Ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liba offerre, vt docet Augustinus in libus de Moribus Ecclesiast. cap.14. et Epist.119. quem tamen morem idem Epist.64 sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, vera est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in cano. Placuit vt hi 23. quaest.5. et est ex concil. Braccarens. Act. 34. Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in cano. Quicunque clericus 23. quaest.8. Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. 1. Epist5.vers.16. et exemplo Saulis confirmatur 1. Samuel 16. vers2 Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. Πρόθεσις quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, de quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores Ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari vero de iis maxime potuit, quod Euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus 1. Tessalon.2.v. 16. vbi qui praedicationem Euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus Ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, de quibus agit Paulus in Thessal. cap. secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi vero sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. 29. vers. 7. orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos Ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel Ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam Epist. Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom.13. Vtraque vero pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo 101. et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem de haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro seculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi vera religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ἀταξία ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex Ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam ἀναρχίαν inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et Ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. 3 Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. Αιτιολογία est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura καλόν ἐστι altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et Ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc Ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in 1. Epistola cap. 5.vers. 14. Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. 4 Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis Ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit Ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam authoritate Scripturae Act. 11.vers. 17. Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio vero confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et Ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum vero est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, etc. Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae de vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps.2. Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. 1.V.11. Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai.11.v.10. Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, etc. Imprimis autem de vocatione magistratuum ad fidem et Ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai.32.V.1. et2. Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. etc. item cap. 6o. vers.16. Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque vere etiam Magistratus ad Dei Ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione Euangelii idem probari potest. Est autem Euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. 1. vers. 16. Nec enim, vt Lex, sic Euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro Ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam de eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius Epistolis apparet. Modum etiam per ἐξήγησιν addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed Euangelium tantum quod κατ' ὀνομασίαν et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae vero artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem Euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque Euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, quà quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie vero de horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. cap. 1o3. Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam de congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi vero errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra vero nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes naturâ sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt Euangelio. Consir matur ex Matth.14 vers.35.36. Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexu, aetate, Deus aliquos ad se per Euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse πάντα νόσον, id est, quemuis morbum. Matt. 9.v.35. Sic Paulus in 2. Thess. 1.V.3. coniungit ἕκαστον cum voce πἀντων. Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus 2. πολιτικ oprimus Graecae linguae author et interpres. 5 Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. Αἰτιολογία superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor.3.vers. 29. Psal.1o5. vers.7 et 33.vers.5. Obstat autem Psal.76. vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam vero ex hoc Pauli responso Manichȩorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes.15. et 17. Galat. 3.Vers. 16. Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam Euangelium. Itaque Christus is, qui per Euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed de vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth.3. Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus 2. contra Epistolam Parmenia. cap. 8. negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in Epistola ad Hebraeos cap. 7.vers. 26. Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare vero multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac.5. Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. 2 Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod.32.Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat.3.v,2o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam de Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss.2. De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse δίκαιος vt docet 1. Ioan.2. vers.2. Quod enim affertur de mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur de precibus et intercessione. Item Hebr.7.vers.15, et 9.vers. 24. Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb 4.vers.15. Bernard. sermo.73. Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam quâ Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum vero pulcherrime in libro de Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in Epistola 312. et Theodo. Beza Epist. 28. disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. 6 Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. Αὔξησις est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic πεεεγρασν quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his Epistolae ad Hebraeos locis confirmatur cap. 4.verf.14. 5vers.1. 7. vers. 15. 8.vers.3. 9. vers.24. atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit 2.V.14. Nec caret ἐμρέσι, quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur ἀν τιλvreςν, quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. 9.vers. 12.1.Pet.1.vers.19. et vere plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium 1.Corinth.1.vers.3o. Vnde non tantum λύτρον: sed ἀντίλυτρον dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo vero loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante Baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus τὸ μαρτύριον καιροῖς ἰδίοις. Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem μαρτύριον in vocem μυςτήριον. Mihi vero videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, etc. At supplendam esse post haec verba τὸ μαρτύριον καιροῖς ἰδίοις vocem φανερωθὲν apparet ex Tit. 1. vers.2. et Coloss.1.vers.26. Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia de vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere Ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra cap. q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in Epist. ad Romanos cap.15. vers 9.1o.11.12. Ergo vocem μαρτύριον non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, Euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus caeterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. 7 Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. Α’πτιολoyια est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per Euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei de vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se Κήρυκα, id est, Praeconem et Aʹπόστολον, quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei κήρυκες et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod κήρυξ dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: Α’πόςτολος autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait διδάσκαλος ἐθνῶν. Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor.1. se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor.13, et Galat.1.vers.16.2.vers.8. quanquam Iudaeis Euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et de re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. 9.vers.1. Εν χρίστῳ dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num vero tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes vero possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est veri pastoris definitio. Est enim is, qui in Ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus 1. Pet.5.vers.2.3.4. 8 Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia capita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. 1 Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. 2 In quo loco. 3 Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox βούλομαι non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec 1. Corinth. 1o. vers.1. sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai.1.vers.13.et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth.6. vers.15.5. vers.24. Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi poenitentia et reIipiscentia Psal.5.vers.6. Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus 1. ἔργ. καὶ ἠμερ. et Plato, et ex Platone M. Tull.libus 2. de Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae vera est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, de quibus agit Apostol. ad Hebus 9. vers 1o. et Moses Leuitici cap. 6. 13.15. 16.19. quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per δευτερώσεις, vt apparet Mar.7.V.4. Quae lotìones antiquae a Deo praȩceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam vero de publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. 5.vers.24. Est in canon. Nihil. et canon. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct.5 Certâ vero animi fiduciâ, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan.4.v.23, et Iac.1.v.6. et Paulus Romanor. 1o.vers.14. quia vera precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea de certo quodam ieiunio, de lotione manuum addita sunt a Patribus, de quibus hic Chrysost. Hom. 7 vbi quosdam sollicitos fuisse notat de huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam Ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est de loco, vbi orandum sit. Resp. vero vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan.4. vers. 21. Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. Psal. 24. Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. 1.vers.11. Obstat tamen quod est scriptum Deuter.12.v. 5, et 2. Chronic.7.vers.12. templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit cap.6.vers.1o. Respond. vero pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per Euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in Ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia τάκτως et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius Ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et μανιῶδες: sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea de causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est 2.Reg.5.terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice de Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth.23.vers.37. dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. 4.et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt de Stephano docemur.Act. 7, et 8. venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo vero detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et foemineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis Ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei de Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii Episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in Ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni seculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. de off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentiâ pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim 6oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus de aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est 2. Reg.13.vers.21. Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius seculi hominibus cultus. Templa igitur in Ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad capiendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit Ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. Episcoporum Epistolis de consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et προς ευκτηρίους ὄικους, vt vocat Eusebus libus 9. Histor.cap.1o. et Ruffi in Histor. Ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem ναοί aut ἱερα. Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini Euag.libus 2. cap.8, et3 cap.2. postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus 6.cap 8.quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus 22. de Ciuit. Dei cap.1o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam cap.8. Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis Episcopis, Sozomenus libus 2.cap.26. et Eusebus libus 4. de vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii Episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse Episcopus vir alioqui doctus, ad Episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum Episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus 4.cap.13. Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus Ecclesiis, sed postea, apparet ex Epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei Ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, de quibus agitur de Consecr. distinct.1. Caeterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine ναοὺς, ἐκκλησιας ἰερὰ vt apparet ex Epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ'γιον: et Sanctum siue χόρον, vbi est chorus Sacerdotum canentium: Ναὸν, vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eôdem etiam templorum suorum capita conuertunt. Vetus quidem Ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus 5. cap.22. Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel 8.vers.16.respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex Psal.48. et Ezechiel.4o. vers.2. Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo.2. de Batis. cap.8. in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum 1. Timoth.4.vers.4. Tertio loco ex ipso versu quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc.18.vers. 13.22 vers.41. In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor.7.9. et 2o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias 1.Reg.18.Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus 7. Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai.1.vers.15. nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest de tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur Psal.55 vers. 18 et suo seculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores de eo lex in Ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam vero Ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur Ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus 5.cap. I6. Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico Ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione Ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt Canonicae nempe 1.3.6.9. de quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus 7. Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in Ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt de decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et Ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. 9 Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. Μεριςμὸς est, supra enim de viris egit, nunc autem de foeminis Christianis, quales eas in Ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic de Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius Ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem Ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum Ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexui communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum 1.Pet.3. Communis vtrisque Baptismus, Coena Domini, Praedicatio Euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona foeminas Christianas. Ac primum similis est locus.1.Pet.vers.3.Tit.2 vers.2.Isai.3. Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth.cap.5 et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic de precibus, nec de coetu Ecelesiae adeundo:sed de marito rege, eóque infideli demulcen do: item de castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur cap. 24.Genes.vers.47. vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi de mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam Ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt foemina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus 1. De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque Ecclesiastici veluti Tertullian. in libus de Habitu mulierum et Cyprian. in libus de Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi cap.21. et est in canon Parsimoniam distinct. 41. ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus περὶ γυυαικῶν κεκαλωπισμένων. Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canonizata. Quaesitum vero est de primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis foeminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei Ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque Psal. 45. Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu Ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet ἰματισμὸς πολυτελής. Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduers. Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, etc. huiusmodi de quibus Tertullianus libus de Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen.3.Act.1. Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac de ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus Ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo seculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec vero iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex τῶν ἀδιαφορων genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus 6.Sympos.quaest.7. abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. 10 Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A'ντίθεσις est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera vere Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. 11 Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum de mulieribus Christianis praeceptum, quod ad Ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. 1.Corinth.14.vers.34. Id quod etiam consilio Chartaginensi cap.95. constitutum est, referturque canon. mulier distinct. 23. quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. cap. 4. et Olda mulieribus prophetissis 2.Reg. 22. versu 14. quae in Ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus 1.devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem Ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod de Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in Ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamiliâs, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in Ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus Ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. 12 Mulieri enim docere non permitto, neque authoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexum virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda vero a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros authoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et authoritatem. Ergo mulieres loqui in Ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. cap. 5.vers.9. Nudum enim illae manuum ministerium praebent, Diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco de eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor.8. vers.27. Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae Ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israëliticum regnum spectetur. Nam quod de Athalia potest afferri 2. Reg. 11. facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada de regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod de Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam foeminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam vero Isai.3. vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem de mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe de illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese foeminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. de Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus 1. de Nupt. cap.9. Nec dubitari potest viros potius foeminis, quam foeminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei Ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt capaces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur can. Mulierem 33. quaest.5. de hoc argumento. 13 Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ιτιολoyίa est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexum constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est foemina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. cap.I.vers.27. tum 2.vers. 18. Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto Psal. 8.praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. 14 Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. 3. Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. de Duplici Baptis. his verbis, Serpens ô Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, ô Adam de ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. 15 Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est 2. Chorinth. 4. vers. 6. Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem διὰ non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim de viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: de virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum ἑκ τεκνογονίας tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. Tεκνογονίας enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, de quo Plutarchus in libus de Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon. Ad eius distinct.5. Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio 1.Thess. 4. vers. 4. sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, de quo superius dixit, opponitur."Characters not relevant to text mining are removed:
# remove diacritcs :
# Read the file and collapse contents into a single string
datalist <- paste(scan(file_path, what = "character", sep = "", fileEncoding = "UTF-8"), collapse = " ")
# Normalize and remove diacritical marks (accents, breathing marks, etc.)
datalist <- stri_trans_general(datalist, "NFD") # Normalize to decomposed form
datalist <- gsub("\\p{M}", "", datalist, perl=TRUE) # Remove all diacritical marks
# Remove Greek letters (including extended Greek) and digits
datalist <- gsub("[[:digit:]]", " ", datalist) # Remove digits
datalist <- gsub("[\u0370-\u03FF\u1F00-\u1FFF]", " ", datalist) # Remove all Greek characters
# Clean up spaces
datalist <- gsub("\\s+", " ", datalist) # Replace multiple spaces with a single space
datalist <- trimws(datalist) # Trim leading and trailing spaces
# Print the cleaned text
print(datalist)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram Euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem Ecclesiae de omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et capite Paulus breuiter complexus est, quaecunque de oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino [capital ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus de publicis Ecclesiae precibus, non de singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: Ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon. Perlectis S Ad Episcopum Distinct. . Haec Euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent Episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in Epist. vero ad Hebraeos cap. .vers. , . vers. . . vers. . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in Epist. ad Titum .vers. . inf. cap. . vers. . Timoth. . vers. . ait, ministerium Euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in Ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota Ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius Ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota Ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . vers. . Numeror. .vers. . Denique mos veteris Ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus Epist. o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii Euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in Ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et de murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum de eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . vers. . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae etc. Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) de publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam Ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro de Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus de Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim vero vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, caeterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . de lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si vere precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et Psal. .vers. qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est Psal. . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae vero pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti Psal. o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. Epist. . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae vero a solis iis qui Ecclesiae praesunt, quales pastores et olim Diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . de vita Constantini. Sed de publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri Ecclesiae disciplina Diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon Perlectis ad Diaconum dist. et apud Socratem Scholast. lib, . Histor. cap. . etiam praesente Episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare Diaconus non potuit, vt est in cano. Peruenit distinct .nisi ab Episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest de Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . vers. . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . vers. . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexu, aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. ,vers. . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur vero vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon est ex consil. Chartag. . cap . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. vers. o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus cap. . vers. . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. .vers. o. o. vers. .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in Ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris Ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . vers. , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem de resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est vers. o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem authoris longe a Canonicis libris dissimilem contineat cap. v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus de Cura pro mortuis cap. . quod canonizatur (vt vocant) cano. Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum cap. o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor Ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei Ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque Ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham cap. . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . vers. . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti seculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canones retulerunt cano. in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in Ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liba offerre, vt docet Augustinus in libus de Moribus Ecclesiast. cap. . et Epist. . quem tamen morem idem Epist. sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, vera est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in cano. Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in cano. Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist .vers. . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . vers Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, de quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores Ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari vero de iis maxime potuit, quod Euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem Euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus Ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, de quibus agit Paulus in Thessal. cap. secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi vero sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . vers. . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos Ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel Ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam Epist. Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque vero pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem de haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro seculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi vera religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex Ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et Ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et Ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc Ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . Epistola cap. .vers. . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis Ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit Ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam authoritate Scripturae Act. .vers. . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio vero confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et Ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum vero est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, etc. Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae de vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, etc. Imprimis autem de vocatione magistratuum ad fidem et Ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. etc. item cap. o. vers. . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque vere etiam Magistratus ad Dei Ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione Euangelii idem probari potest. Est autem Euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . vers. . Nec enim, vt Lex, sic Euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro Ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam de eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius Epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed Euangelium tantum quod ' et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae vero artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem Euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque Euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie vero de horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. cap. o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam de congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi vero errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra vero nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt Euangelio. Consir matur ex Matth. vers. . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexu, aetate, Deus aliquos ad se per Euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae author et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. .vers. . Psal. o . vers. et .vers. . Obstat autem Psal. . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam vero ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam Euangelium. Itaque Christus is, qui per Euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed de vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra Epistolam Parmenia. cap. . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in Epistola ad Hebraeos cap. .vers. . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare vero multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam de Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . vers. . Quod enim affertur de mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur de precibus et intercessione. Item Hebr. .vers. , et .vers. . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb .vers. . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum vero pulcherrime in libro de Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in Epistola . et Theodo. Beza Epist. . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his Epistolae ad Hebraeos locis confirmatur cap. .verf. . vers. . . vers. . .vers. . . vers. . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. .vers. . .Pet. .vers. . et vere plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. .vers. o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo vero loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante Baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi vero videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, etc. At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . vers. . et Coloss. .vers. . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia de vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere Ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra cap. q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in Epist. ad Romanos cap. . vers . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, Euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus caeterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per Euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei de vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. .vers. . .vers. . quanquam Iudaeis Euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et de re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. .vers. . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num vero tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes vero possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est veri pastoris definitio. Est enim is, qui in Ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. .vers. . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia capita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. vers. . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. .vers. .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . vers. . . vers. . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi poenitentia et reIipiscentia Psal. .vers. . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . de Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae vera est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, de quibus agit Apostol. ad Hebus . vers o. et Moses Leuitici cap. . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam vero de publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. .vers. . Est in canon. Nihil. et canon. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa vero animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia vera precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea de certo quodam ieiunio, de lotione manuum addita sunt a Patribus, de quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat de huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam Ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est de loco, vbi orandum sit. Resp. vero vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . vers. . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. Psal. . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. .vers. . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. .vers. . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit cap. .vers. o. Respond. vero pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per Euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in Ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius Ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea de causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice de Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. .vers. . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt de Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo vero detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et foemineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis Ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei de Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii Episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in Ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni seculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. de off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus de aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. .vers. . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius seculi hominibus cultus. Templa igitur in Ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad capiendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit Ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. Episcoporum Epistolis de consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor.cap. o. et Ruffi in Histor. Ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini Euag.libus . cap. , et cap. . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus .cap .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . de Ciuit. Dei cap. o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam cap. . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis Episcopis, Sozomenus libus .cap. . et Eusebus libus . de vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii Episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse Episcopus vir alioqui doctus, ad Episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum Episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus .cap. . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus Ecclesiis, sed postea, apparet ex Epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei Ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, de quibus agitur de Consecr. distinct. . Caeterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex Epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ' : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canentium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum capita conuertunt. Vetus quidem Ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . cap. . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel .vers. .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex Psal. . et Ezechiel. o. vers. . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . de Batis. cap. . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. .vers. . Tertio loco ex ipso versu quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. .vers. . vers. . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. .vers. . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest de tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur Psal. vers. et suo seculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores de eo lex in Ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam vero Ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur Ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus .cap. I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico Ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione Ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt Canonicae nempe . . . . de quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in Ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt de decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et Ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim de viris egit, nunc autem de foeminis Christianis, quales eas in Ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic de Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius Ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem Ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum Ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexui communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque Baptismus, Coena Domini, Praedicatio Euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona foeminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. vers. .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth.cap. et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic de precibus, nec de coetu Ecelesiae adeundo:sed de marito rege, eoque infideli demulcen do: item de castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur cap. .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi de mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam Ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt foemina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque Ecclesiastici veluti Tertullian. in libus de Habitu mulierum et Cyprian. in libus de Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi cap. . et est in canon Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canonizata. Quaesitum vero est de primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis foeminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei Ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque Psal. . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu Ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduers. Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, etc. huiusmodi de quibus Tertullianus libus de Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac de ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus Ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo seculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec vero iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera vere Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum de mulieribus Christianis praeceptum, quod ad Ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. .vers. . Id quod etiam consilio Chartaginensi cap. . constitutum est, referturque canon. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. cap. . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versu . quae in Ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem Ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod de Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in Ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in Ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus Ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque authoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexum virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda vero a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros authoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et authoritatem. Ergo mulieres loqui in Ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. cap. .vers. . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, Diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco de eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . vers. . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae Ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod de Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada de regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod de Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam foeminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam vero Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem de mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe de illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese foeminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. de Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . de Nupt. cap. . Nec dubitari potest viros potius foeminis, quam foeminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei Ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt capaces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur can. Mulierem . quaest. . de hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexum constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est foemina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. cap.I.vers. . tum .vers. . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto Psal. .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. de Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam de ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . vers. . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim de viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: de virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, de quo Plutarchus in libus de Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . vers. . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, de quo superius dixit, opponitur."Vocabularies were standardised in the direction of classical Latin, whose words are better equipped for linguistic annotation and are more often recorded in lemmatizers.
# Existing replacements
datalist <- gsub(" adeoq. ", " adeoque ", datalist)
datalist <- gsub(" aduers. ", " aduersus ", datalist)
datalist <- gsub(" aliaq. ", " aliaque ", datalist)
datalist <- gsub(" aliosq. ", " aliosque ", datalist)
datalist <- gsub(" can.", " canon ", datalist)
datalist <- gsub(" cap", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" cap.", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" .cap.", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(".cap.", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" d. ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" deniq. ", " denique ", datalist)
datalist <- gsub(" epist. ", " epistola ", datalist)
datalist <- gsub(" .epist. ", " epistola ", datalist)
datalist <- gsub(" Epist. ", " epistola ", datalist)
datalist <- gsub(" estq. ", " estque ", datalist)
datalist <- gsub(" etc", " ", datalist)
datalist <- gsub(" Euag", " euangelium", datalist)
datalist <- gsub(" Itaq. ", " Itaque ", datalist)
datalist <- gsub(" lib. ", " liber ", datalist)
datalist <- gsub(" Psal. ", " psalmus ", datalist)
datalist <- gsub(" quoq. ", " quoque ", datalist)
datalist <- gsub(" q. ", " que ", datalist)
datalist <- gsub(" ꝗ ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" quanuis ", " quamuis ", datalist)
datalist <- gsub(" Reip ", " Reipublicae ", datalist)
datalist <- gsub(" scil ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" scil. ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" sexu. ", " sexus ", datalist)
datalist <- gsub(" sup. ", " super ", datalist)
datalist <- gsub(" spi ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" SpiritusS. ", " spiritus sanctus ", datalist)
datalist <- gsub(" vtiq ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" ver. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vers, ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" Vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" .ver. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" .vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vtrinque ", " utrimque ", datalist)
datalist <- gsub(" Vtrunque ", " Vtrumque ", datalist)
# erreur de script python à corriger (script python corrigé. 25.03.2025)
datalist <- gsub(" tamem ", " tamen ", datalist)
datalist <- gsub(" attamem ", " attamen ", datalist)
# Remove extra spaces
datalist <- gsub("\\s+", " ", datalist) # Replace multiple spaces with a single space
datalist <- trimws(datalist) # Trim leading and trailing spaces
#save the file for control
fileConn<-file("corpus_clean.txt")
writeLines(as.character(datalist), fileConn)
close(fileConn)
print(datalist)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram Euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem Ecclesiae omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et caput t t ite Paulus breuiter complexus est, quaecunque oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino caput t tal ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus publicis Ecclesiae precibus, non singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: Ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon n. Perlectis S Ad Episcopum Distinct. . Haec Euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent Episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in epistola versus ad Hebraeos caput t t . versus , . versus . . versus . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in epistola ad Titum versus . inf. caput t t . . versus . Timoth. . versus . ait, ministerium Euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in Ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota Ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius Ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota Ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . versus . Numeror. versus . Denique mos veteris Ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus epistola o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii Euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in Ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . versus . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae . Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam Ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim versus vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, caeterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si versus precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et psalmus versus qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est psalmus . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae versus pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti psalmus o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. epistola . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae versus a solis iis qui Ecclesiae praesunt, quales pastores et olim Diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . vita Constantini. Sed publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri Ecclesiae disciplina Diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon n Perlectis ad Diaconum dist. et apud Socratem Scholast. liber . Histor. caput t t . . etiam praesente Episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare Diaconus non potuit, vt est in canon . Peruenit distinct .nisi ab Episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . versus . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . versus . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexus aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. versus . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur versus vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon n. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon n est ex consil. Chartag. . caput t t . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. versus o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus caput t t . . versus . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. versus o. o. versus .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in Ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris Ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . versus , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est versus o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem authoris longe a Canonicis libris dissimilem contineat caput t t . v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus Cura pro mortuis caput t t . . quod canon nizatur (vt vocant) canon . Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum caput t t . o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor Ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei Ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque Ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham caput t t . . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . versus . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti seculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canon nes retulerunt canon . in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in Ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liber offerre, vt docet Augustinus in libus Moribus Ecclesiast. caput t t . . et epistola . quem tamen morem idem epistola sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, versus est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in canon . Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in canon . Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist versus . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . versus Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores Ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari versus iis maxime potuit, quod Euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem Euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus Ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, quibus agit Paulus in Thessal. caput t t . secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi versus sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . versus . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos Ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel Ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam epistola Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque versus pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro seculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi versus religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex Ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et Ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et Ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc Ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . Epistola caput t t . versus . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis Ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit Ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam authoritate Scripturae Act. versus . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio versus confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et Ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum versus est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, . Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, . Imprimis autem vocatione magistratuum ad fidem et Ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. . item caput t t . o. versus . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque versus etiam Magistratus ad Dei Ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione Euangelii idem probari potest. Est autem Euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . versus . Nec enim, vt Lex, sic Euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro Ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius Epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed Euangelium tantum quod ' et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae versus artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem Euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque Euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie versus horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. caput t t . o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi versus errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra versus nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt Euangelio. Consir matur ex Matth. versus . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexus aetate, Deus aliquos ad se per Euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae author et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. versus . psalmus o . versus et versus . Obstat autem psalmus . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam versus ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam Euangelium. Itaque Christus is, qui per Euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra Epistolam Parmenia. caput t t . . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in Epistola ad Hebraeos caput t t . versus . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare versus multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . versus . Quod enim affertur mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur precibus et intercessione. Item Hebr. versus , et versus . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb versus . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum versus pulcherrime in libro Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in Epistola . et Theodo. Beza epistola . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his Epistolae ad Hebraeos locis confirmatur caput t t . .verf. . versus . . versus . versus . . versus . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. versus . .Pet. versus . et versus plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. versus o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo versus loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante Baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi versus videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, . At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . versus . et Coloss. versus . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere Ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra caput t t . q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in epistola ad Romanos caput t t . . versus . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, Euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus caeterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per Euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. versus . versus . quanquam Iudaeis Euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. versus . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num versus tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes versus possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est versus pastoris definitio. Est enim is, qui in Ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. versus . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia caput t t ita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. versus . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. versus .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . versus . . versus . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi poenitentia et reIipiscentia psalmus versus . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae versus est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, quibus agit Apostol. ad Hebus . versus o. et Moses Leuitici caput t t . . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam versus publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. versus . Est in canon n. Nihil. et canon n. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa versus animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia versus precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea certo quodam ieiunio, lotione manuum addita sunt a Patribus, quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam Ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est loco, vbi orandum sit. Resp. versus vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . versus . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. psalmus . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. versus . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. versus . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit caput t t . versus o. Respond. versus pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per Euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in Ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius Ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. versus . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo versus detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et foemineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis Ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii Episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in Ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni seculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. versus . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius seculi hominibus cultus. Templa igitur in Ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad caput t t iendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit Ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. Episcoporum Epistolis consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor caput o. et Ruffi in Histor. Ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini euangelium.libus . caput t t . , et caput t t . . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus caput t .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . Ciuit. Dei caput t t . o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam caput t t . . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis Episcopis, Sozomenus libus caput t . et Eusebus libus . vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii Episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse Episcopus vir alioqui doctus, ad Episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum Episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus caput t . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus Ecclesiis, sed postea, apparet ex Epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei Ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, quibus agitur Consecr. distinct. . Caeterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex Epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ' : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canon ntium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum caput t t ita conuertunt. Vetus quidem Ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . caput t t . . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel versus .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex psalmus . et Ezechiel. o. versus . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . Batis. caput t t . . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. versus . Tertio loco ex ipso versus quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. versus . versus . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. versus . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur psalmus versus et suo seculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores eo lex in Ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam versus Ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur Ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus caput t I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico Ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione Ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt Canonicae nempe . . . . quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in Ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et Ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim viris egit, nunc autem foeminis Christianis, quales eas in Ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius Ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem Ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum Ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexus communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque Baptismus, Coena Domini, Praedicatio Euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona foeminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. versus .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth caput et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic precibus, nec coetu Ecelesiae adeundo:sed marito rege, eoque infideli demulcen do: item castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur caput t t . .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam Ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt foemina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque Ecclesiastici veluti Tertullian. in libus Habitu mulierum et Cyprian. in libus Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi caput t t . . et est in canon n Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canon nizata. Quaesitum versus est primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis foeminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei Ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque psalmus . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu Ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduersus Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, . huiusmodi quibus Tertullianus libus Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus Ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo seculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec versus iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera versus Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum mulieribus Christianis praeceptum, quod ad Ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. versus . Id quod etiam consilio Chartaginensi caput t t . . constitutum est, referturque canon n. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. caput t t . . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versus . quae in Ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem Ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in Ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in Ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus Ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque authoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexus virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda versus a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros authoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et authoritatem. Ergo mulieres loqui in Ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. caput t t . versus . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, Diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . versus . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae Ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam foeminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam versus Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese foeminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . Nupt. caput t t . . Nec dubitari potest viros potius foeminis, quam foeminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei Ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt caput t t aces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur canon Mulierem . quaest. . hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexus constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput t t ut et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est foemina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. caput t t .I.vers. . tum versus . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto psalmus .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . versus . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, quo Plutarchus in libus Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon n. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . versus . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, quo superius dixit, opponitur."Before applying any rules, it’s important that they can be
consistently applied to all occurrences of a word.
I begin by defining the possible inflection patterns.
# Define common inflections
inflection1 <- c("a", "am", "ae", "as", "arum", "is") # 1st decl. fem.
inflection2a <- c("us", "um", "i", "o", "os", "orum", "is") # 2nd decl. msc.
inflection2b <- c("um", "i", "o", "a", "arum", "is") # 2nd decl. ntr.
inflection3a <- c("", "em", "is", "i", "e", "es", "um", "ibus") # 3rd decl.
inflection3b <- c("s", "tem", "tis", "ti", "te", "tes", "tum", "tibus") # 3rd decl.
inflection3c <- c("", "nem", "nis", "ni", "ne", "nibus", "num") # 3rd decl.
inflection5a <- c("es", "em", "", "e") # 4th decl.
# combination
inflection_adj1 <- c(inflection1, inflection2a) # adj. 1In the 16th century, the use of capital letters in Latin differs from
modern conventions.
This impacts linguistic annotation tools like Pyrrha or
the UPDipe or Stanza language
model.
Therefore, this usage must be standardized.
Below is a script that creates a corpus of terms to normalize, saved
in a CSV file,
while taking into account the issue of Latin inflection patterns.
Alternatively, all capital letters could be removed,
but this would result in the loss of proper noun recognition during
linguistic analysis.
library(dplyr)
library(tidyr)
# Define the mapping of original radicals to normalized radicals (in this case, same since we're just handling inflections)
wordform_map <- c(
"Episcop" = "episcop",
"Baptism" = "baptism",
"Ecclesi" = "ecclesi",
"Epistol" = "epistol",
"Ethnic" = "ethnic",
"Eucharisti" = "eucharisti",
"Euangelic" = "euangelic",
"Epostol" = "apostol",
"Euangeli" = "euangeli",
"Ascension" = "ascension",
"Assuefaction" = "assuefaction",
"Canonic" = "canonic",
"Catechumen" = "catechumen",
"Diacon" = "diacon",
"Theologi" = "theologi"
)
# Define which radicals take which inflections
radical_map <- list(
# Nouns
"episcop" = inflection2a,
"baptism" = inflection2a,
"ecclesi" = inflection1,
"epistol" = inflection1,
"eucharisti" = inflection1,
"apostol" = inflection2a,
"euangeli" = inflection2b,
"ascension" = inflection3c,
"assuefaction" = inflection3c,
"catechumen" = inflection2a,
"diacon" = inflection2a,
"theologi" = inflection1,
# Adjectives
"ethnic" = inflection_adj1,
"euangelic" = inflection_adj1,
"canonic" = inflection_adj1
)# Build the tibble
wordform_df <- tibble(
wordform = names(wordform_map),
radical = unname(wordform_map)
)
# Generate forms
final_df <- wordform_df %>%
rowwise() %>%
mutate(
forms = list(paste0(wordform, radical_map[[radical]])),
original = list(forms),
lowercase = list(tolower(forms))
) %>%
select(original, lowercase) %>%
unnest(cols = c(original, lowercase))
# Save and print
write.csv(final_df, "corpus_lowercase.csv", row.names = FALSE)
print(final_df)# A tibble: 118 × 2
original lowercase
<chr> <chr>
1 Episcopus episcopus
2 Episcopum episcopum
3 Episcopi episcopi
4 Episcopo episcopo
5 Episcopos episcopos
6 Episcoporum episcoporum
7 Episcopis episcopis
8 Baptismus baptismus
9 Baptismum baptismum
10 Baptismi baptismi
# ℹ 108 more rowslibrary(dplyr)
# Step 1: Load the Corpus with Lowercase Words
corpus_df <- read.csv("corpus_lowercase.csv", stringsAsFactors = FALSE)
# Convert to a named vector (key = original word, value = lowercase word)
word_vector <- setNames(corpus_df$lowercase, corpus_df$original)
# Step 2: Read the Text File
text <- readLines("corpus_clean.txt", warn = FALSE)
# Step 3: Clean the Text by Replacing Inflected Words with Lowercase
clean_text <- text
# Replace each word in the text file with its lowercase version
for (word in names(word_vector)) {
clean_text <- gsub(word, word_vector[word], clean_text, ignore.case = TRUE)
}
# Step 4: Save the Cleaned Text to a New File
writeLines(clean_text, "delete_capital.txt")
# Print result
print(clean_text)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem ecclesiae omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et caput t t ite Paulus breuiter complexus est, quaecunque oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino caput t tal ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus publicis ecclesiae precibus, non singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon n. Perlectis S Ad episcopum Distinct. . Haec euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in epistola versus ad Hebraeos caput t t . versus , . versus . . versus . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in epistola ad Titum versus . inf. caput t t . . versus . Timoth. . versus . ait, ministerium euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . versus . Numeror. versus . Denique mos veteris ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus epistola o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . versus . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae . Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim versus vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, caeterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si versus precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et psalmus versus qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est psalmus . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae versus pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti psalmus o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. epistola . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae versus a solis iis qui ecclesiae praesunt, quales pastores et olim diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . vita Constantini. Sed publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri ecclesiae disciplina diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon n Perlectis ad diaconum dist. et apud Socratem Scholast. liber . Histor. caput t t . . etiam praesente episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare diaconus non potuit, vt est in canon . Peruenit distinct .nisi ab episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . versus . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . versus . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexus aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. versus . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur versus vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon n. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon n est ex consil. Chartag. . caput t t . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. versus o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus caput t t . . versus . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. versus o. o. versus .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . versus , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est versus o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem authoris longe a canonicis libris dissimilem contineat caput t t . v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus Cura pro mortuis caput t t . . quod canon nizatur (vt vocant) canon . Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum caput t t . o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham caput t t . . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . versus . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti seculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canon nes retulerunt canon . in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liber offerre, vt docet Augustinus in libus Moribus ecclesiast. caput t t . . et epistola . quem tamen morem idem epistola sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, versus est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in canon . Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in canon . Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist versus . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . versus Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari versus iis maxime potuit, quod euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, quibus agit Paulus in Thessal. caput t t . secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi versus sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . versus . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam epistola Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque versus pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro seculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi versus religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . epistola caput t t . versus . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam authoritate Scripturae Act. versus . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio versus confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum versus est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, . Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, . Imprimis autem vocatione magistratuum ad fidem et ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. . item caput t t . o. versus . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque versus etiam Magistratus ad Dei ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione euangelii idem probari potest. Est autem euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . versus . Nec enim, vt Lex, sic euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed euangelium tantum quod ' et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae versus artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie versus horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. caput t t . o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi versus errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra versus nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt euangelio. Consir matur ex Matth. versus . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexus aetate, Deus aliquos ad se per euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae author et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. versus . psalmus o . versus et versus . Obstat autem psalmus . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam versus ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam euangelium. Itaque Christus is, qui per euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra epistolam Parmenia. caput t t . . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in epistola ad Hebraeos caput t t . versus . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare versus multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . versus . Quod enim affertur mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur precibus et intercessione. Item Hebr. versus , et versus . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb versus . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum versus pulcherrime in libro Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in epistola . et Theodo. Beza epistola . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his epistolae ad Hebraeos locis confirmatur caput t t . .verf. . versus . . versus . versus . . versus . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. versus . .Pet. versus . et versus plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. versus o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo versus loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi versus videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, . At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . versus . et Coloss. versus . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra caput t t . q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in epistola ad Romanos caput t t . . versus . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus caeterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. versus . versus . quanquam Iudaeis euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. versus . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num versus tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes versus possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est versus pastoris definitio. Est enim is, qui in ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. versus . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia caput t t ita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. versus . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. versus .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . versus . . versus . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi poenitentia et reIipiscentia psalmus versus . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae versus est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, quibus agit Apostol. ad Hebus . versus o. et Moses Leuitici caput t t . . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam versus publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. versus . Est in canon n. Nihil. et canon n. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa versus animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia versus precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea certo quodam ieiunio, lotione manuum addita sunt a Patribus, quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est loco, vbi orandum sit. Resp. versus vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . versus . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. psalmus . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. versus . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. versus . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit caput t t . versus o. Respond. versus pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. versus . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo versus detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et foemineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni seculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. versus . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius seculi hominibus cultus. Templa igitur in ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad caput t t iendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. episcoporum epistolis consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor caput o. et Ruffi in Histor. ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini euangelium.libus . caput t t . , et caput t t . . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus caput t .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . Ciuit. Dei caput t t . o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam caput t t . . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis episcopis, Sozomenus libus caput t . et Eusebus libus . vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse episcopus vir alioqui doctus, ad episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus caput t . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus ecclesiis, sed postea, apparet ex epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, quibus agitur Consecr. distinct. . Caeterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ' : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canon ntium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum caput t t ita conuertunt. Vetus quidem ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . caput t t . . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel versus .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex psalmus . et Ezechiel. o. versus . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . Batis. caput t t . . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. versus . Tertio loco ex ipso versus quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. versus . versus . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. versus . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur psalmus versus et suo seculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores eo lex in ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam versus ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus caput t I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt canonicae nempe . . . . quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim viris egit, nunc autem foeminis Christianis, quales eas in ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexus communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque baptismus, Coena Domini, Praedicatio euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona foeminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. versus .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth caput et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic precibus, nec coetu Ecelesiae adeundo:sed marito rege, eoque infideli demulcen do: item castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur caput t t . .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt foemina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque ecclesiastici veluti Tertullian. in libus Habitu mulierum et Cyprian. in libus Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi caput t t . . et est in canon n Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canon nizata. Quaesitum versus est primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis foeminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque psalmus . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduersus Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, . huiusmodi quibus Tertullianus libus Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo seculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec versus iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera versus Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum mulieribus Christianis praeceptum, quod ad ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. versus . Id quod etiam consilio Chartaginensi caput t t . . constitutum est, referturque canon n. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. caput t t . . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versus . quae in ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque authoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexus virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda versus a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros authoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et authoritatem. Ergo mulieres loqui in ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. caput t t . versus . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . versus . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam foeminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam versus Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese foeminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . Nupt. caput t t . . Nec dubitari potest viros potius foeminis, quam foeminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt caput t t aces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur canon Mulierem . quaest. . hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexus constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput t t ut et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est foemina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. caput t t .I.vers. . tum versus . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto psalmus .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . versus . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, quo Plutarchus in libus Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon n. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . versus . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, quo superius dixit, opponitur."Some words have spellings that differ from Classical Latin.
These cases should be handled in the same way.
library(dplyr)
# Define the mapping of original wordform to normalized radicals
wordform_map <- c(
"author" = "auctor",
"autor" = "auctor",
"authorita" = "auctorita",
"autorita" = "auctorita",
"effoeminat" = "effeminat",
"caeter" = "ceter",
"concionator" = "contionator",
"circuncisio" = "circumcisio",
"foemin" = "femin",
"foemine" = "femine",
"liter" = "litter",
"mundici" = "munditi",
"nouiti" = "nouici",
"paegin" = "pagin",
"poenitenti" = "paenitenti",
"precios" = "pretios",
"secul" = "saecul"
)
# Define radical for word inflections with shared patterns
radical <- list(
"liter" = inflection1,
"paegin" = inflection1,
"poenitenti" = inflection1,
"nouiti" = inflection2a,
"secul" = inflection2b,
"author" = inflection3a,
"autor" = inflection3a,
"concionator" = inflection3a,
"authorita" = inflection3b,
"autorita" = inflection3b,
"circuncisio" = inflection3c,
"mundici" = inflection5a,
"effoeminat" = inflection_adj1,
"foemin" = inflection_adj1,
"foemine" = inflection_adj1,
"caeter" = inflection_adj1,
"precios" = inflection_adj1
)# Generate the data frame dynamically
new_words_list <- lapply(names(wordform_map), function(wordform) {
endings <- radical[[wordform]]
original_forms <- paste0(wordform, endings)
normalized_forms <- paste0(wordform_map[wordform], endings)
data.frame(
original = original_forms,
normalize = normalized_forms,
stringsAsFactors = FALSE
)
})
# Combine all words into a single data frame
final_df <- do.call(rbind, new_words_list)
# Save the normalized corpus to a CSV file
write.csv(final_df, "corpus_normalize.csv", row.names = FALSE)
# Print the final data frame
print(final_df) original normalize
1 author auctor
2 authorem auctorem
3 authoris auctoris
4 authori auctori
5 authore auctore
6 authores auctores
7 authorum auctorum
8 authoribus auctoribus
9 autor auctor
10 autorem auctorem
11 autoris auctoris
12 autori auctori
13 autore auctore
14 autores auctores
15 autorum auctorum
16 autoribus auctoribus
17 authoritas auctoritas
18 authoritatem auctoritatem
19 authoritatis auctoritatis
20 authoritati auctoritati
21 authoritate auctoritate
22 authoritates auctoritates
23 authoritatum auctoritatum
24 authoritatibus auctoritatibus
25 autoritas auctoritas
26 autoritatem auctoritatem
27 autoritatis auctoritatis
28 autoritati auctoritati
29 autoritate auctoritate
30 autoritates auctoritates
31 autoritatum auctoritatum
32 autoritatibus auctoritatibus
33 effoeminata effeminata
34 effoeminatam effeminatam
35 effoeminatae effeminatae
36 effoeminatas effeminatas
37 effoeminatarum effeminatarum
38 effoeminatis effeminatis
39 effoeminatus effeminatus
40 effoeminatum effeminatum
41 effoeminati effeminati
42 effoeminato effeminato
43 effoeminatos effeminatos
44 effoeminatorum effeminatorum
45 effoeminatis effeminatis
46 caetera cetera
47 caeteram ceteram
48 caeterae ceterae
49 caeteras ceteras
50 caeterarum ceterarum
[ reached 'max' / getOption("max.print") -- omitted 97 rows ]library(dplyr)
# Step 1: Load the Corpus with Normalized Words (CSV file with normalize column)
corpus_df <- read.csv("corpus_normalize.csv", stringsAsFactors = FALSE)
# Convert to a named vector (key = original word, value = normalized word)
word_vector <- setNames(corpus_df$normalize, corpus_df$original)
# Step 2: Read the Text File
text <- readLines("delete_capital.txt", warn = FALSE)
# Step 3: Clean the Text by Replacing Inflected Words with Normalized Forms
clean_text <- text
# Replace each word in the text file with its normalized version
for (word in names(word_vector)) {
clean_text <- gsub(word, word_vector[word], clean_text, ignore.case = TRUE)
}
# Step 4: Save the Cleaned Text to a New File
writeLines(clean_text, "normalize_corpus.txt")
# Print result (optional, you can print a part of the cleaned text for review)
print(clean_text) # Print the first 10 lines for checking[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem ecclesiae omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et caput t t ite Paulus breuiter complexus est, quaecunque oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino caput t tal ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus publicis ecclesiae precibus, non singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon n. Perlectis S Ad episcopum Distinct. . Haec euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in epistola versus ad Hebraeos caput t t . versus , . versus . . versus . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in epistola ad Titum versus . inf. caput t t . . versus . Timoth. . versus . ait, ministerium euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . versus . Numeror. versus . Denique mos veteris ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus epistola o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . versus . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae . Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim versus vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, ceterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si versus precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et psalmus versus qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est psalmus . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae versus pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti psalmus o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. epistola . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae versus a solis iis qui ecclesiae praesunt, quales pastores et olim diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . vita Constantini. Sed publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri ecclesiae disciplina diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon n Perlectis ad diaconum dist. et apud Socratem Scholast. liber . Histor. caput t t . . etiam praesente episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare diaconus non potuit, vt est in canon . Peruenit distinct .nisi ab episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . versus . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . versus . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexus aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. versus . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur versus vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon n. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon n est ex consil. Chartag. . caput t t . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. versus o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus caput t t . . versus . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. versus o. o. versus .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . versus , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est versus o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem auctoris longe a canonicis libris dissimilem contineat caput t t . v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus Cura pro mortuis caput t t . . quod canon nizatur (vt vocant) canon . Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum caput t t . o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham caput t t . . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . versus . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti saeculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canon nes retulerunt canon . in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liber offerre, vt docet Augustinus in libus Moribus ecclesiast. caput t t . . et epistola . quem tamen morem idem epistola sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, versus est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in canon . Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in canon . Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist versus . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . versus Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari versus iis maxime potuit, quod euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, quibus agit Paulus in Thessal. caput t t . secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi versus sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . versus . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam epistola Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque versus pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro saeculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi versus religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . epistola caput t t . versus . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam auctoritate Scripturae Act. versus . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio versus confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum versus est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, . Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, . Imprimis autem vocatione magistratuum ad fidem et ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. . item caput t t . o. versus . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque versus etiam Magistratus ad Dei ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione euangelii idem probari potest. Est autem euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . versus . Nec enim, vt Lex, sic euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed euangelium tantum quod ' et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae versus artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie versus horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. caput t t . o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi versus errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra versus nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt euangelio. Consir matur ex Matth. versus . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexus aetate, Deus aliquos ad se per euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae auctor et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. versus . psalmus o . versus et versus . Obstat autem psalmus . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam versus ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam euangelium. Itaque Christus is, qui per euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra epistolam Parmenia. caput t t . . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in epistola ad Hebraeos caput t t . versus . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare versus multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . versus . Quod enim affertur mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur precibus et intercessione. Item Hebr. versus , et versus . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb versus . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum versus pulcherrime in libro Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in epistola . et Theodo. Beza epistola . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his epistolae ad Hebraeos locis confirmatur caput t t . .verf. . versus . . versus . versus . . versus . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. versus . .Pet. versus . et versus plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. versus o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo versus loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi versus videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, . At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . versus . et Coloss. versus . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra caput t t . q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in epistola ad Romanos caput t t . . versus . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus ceterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. versus . versus . quanquam Iudaeis euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. versus . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num versus tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes versus possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est versus pastoris definitio. Est enim is, qui in ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. versus . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia caput t t ita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. versus . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. versus .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . versus . . versus . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi paenitentia et reIipiscentia psalmus versus . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae versus est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, quibus agit Apostol. ad Hebus . versus o. et Moses Leuitici caput t t . . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam versus publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. versus . Est in canon n. Nihil. et canon n. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa versus animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia versus precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea certo quodam ieiunio, lotione manuum addita sunt a Patribus, quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est loco, vbi orandum sit. Resp. versus vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . versus . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. psalmus . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. versus . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. versus . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit caput t t . versus o. Respond. versus pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. versus . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo versus detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et femineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni saeculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. versus . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius saeculi hominibus cultus. Templa igitur in ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad caput t t iendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. episcoporum epistolis consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor caput o. et Ruffi in Histor. ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini euangelium.libus . caput t t . , et caput t t . . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus caput t .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . Ciuit. Dei caput t t . o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam caput t t . . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis episcopis, Sozomenus libus caput t . et Eusebus libus . vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse episcopus vir alioqui doctus, ad episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus caput t . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus ecclesiis, sed postea, apparet ex epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, quibus agitur Consecr. distinct. . ceterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ' : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canon ntium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum caput t t ita conuertunt. Vetus quidem ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . caput t t . . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel versus .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex psalmus . et Ezechiel. o. versus . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . Batis. caput t t . . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. versus . Tertio loco ex ipso versus quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. versus . versus . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. versus . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur psalmus versus et suo saeculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores eo lex in ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam versus ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus caput t I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt canonicae nempe . . . . quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim viris egit, nunc autem feminis Christianis, quales eas in ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexus communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque baptismus, Coena Domini, Praedicatio euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona feminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. versus .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth caput et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic precibus, nec coetu Ecelesiae adeundo:sed marito rege, eoque infideli demulcen do: item castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur caput t t . .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt femina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque ecclesiastici veluti Tertullian. in libus Habitu mulierum et Cyprian. in libus Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi caput t t . . et est in canon n Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canon nizata. Quaesitum versus est primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis feminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque psalmus . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduersus Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, . huiusmodi quibus Tertullianus libus Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo saeculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec versus iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera versus Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum mulieribus Christianis praeceptum, quod ad ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. versus . Id quod etiam consilio Chartaginensi caput t t . . constitutum est, referturque canon n. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. caput t t . . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versus . quae in ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque auctoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexus virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda versus a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros auctoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et auctoritatem. Ergo mulieres loqui in ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. caput t t . versus . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . versus . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam feminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam versus Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese feminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . Nupt. caput t t . . Nec dubitari potest viros potius feminis, quam feminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt caput t t aces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur canon Mulierem . quaest. . hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexus constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput t t ut et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est femina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. caput t t .I.vers. . tum versus . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto psalmus .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . versus . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, quo Plutarchus in libus Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon n. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . versus . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, quo superius dixit, opponitur."I’m cleaning up the data again because the deletion of figures and the standardisation have changed some of the spelling.
file_path <- "normalize_corpus.txt"
datalist <- paste(scan(file_path, what = "character", sep = "", fileEncoding = "UTF-8"), collapse = " ")
print(datalist)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem ecclesiae omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et caput t t ite Paulus breuiter complexus est, quaecunque oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino caput t tal ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus publicis ecclesiae precibus, non singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon n. Perlectis S Ad episcopum Distinct. . Haec euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in epistola versus ad Hebraeos caput t t . versus , . versus . . versus . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in epistola ad Titum versus . inf. caput t t . . versus . Timoth. . versus . ait, ministerium euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . versus . Numeror. versus . Denique mos veteris ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus epistola o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . versus . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae . Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim versus vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, ceterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si versus precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et psalmus versus qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est psalmus . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae versus pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti psalmus o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. epistola . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae versus a solis iis qui ecclesiae praesunt, quales pastores et olim diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . vita Constantini. Sed publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri ecclesiae disciplina diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon n Perlectis ad diaconum dist. et apud Socratem Scholast. liber . Histor. caput t t . . etiam praesente episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare diaconus non potuit, vt est in canon . Peruenit distinct .nisi ab episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . versus . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . versus . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexus aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. versus . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur versus vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon n. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon n est ex consil. Chartag. . caput t t . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. versus o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus caput t t . . versus . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. versus o. o. versus .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . versus , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est versus o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem auctoris longe a canonicis libris dissimilem contineat caput t t . v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus Cura pro mortuis caput t t . . quod canon nizatur (vt vocant) canon . Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum caput t t . o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham caput t t . . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . versus . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti saeculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canon nes retulerunt canon . in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liber offerre, vt docet Augustinus in libus Moribus ecclesiast. caput t t . . et epistola . quem tamen morem idem epistola sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, versus est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in canon . Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in canon . Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist versus . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . versus Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari versus iis maxime potuit, quod euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, quibus agit Paulus in Thessal. caput t t . secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi versus sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . versus . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam epistola Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque versus pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro saeculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi versus religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . epistola caput t t . versus . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam auctoritate Scripturae Act. versus . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio versus confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum versus est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, . Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, . Imprimis autem vocatione magistratuum ad fidem et ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. . item caput t t . o. versus . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque versus etiam Magistratus ad Dei ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione euangelii idem probari potest. Est autem euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . versus . Nec enim, vt Lex, sic euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed euangelium tantum quod et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae versus artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie versus horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. caput t t . o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi versus errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra versus nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt euangelio. Consir matur ex Matth. versus . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexus aetate, Deus aliquos ad se per euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae auctor et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. versus . psalmus o . versus et versus . Obstat autem psalmus . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam versus ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam euangelium. Itaque Christus is, qui per euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra epistolam Parmenia. caput t t . . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in epistola ad Hebraeos caput t t . versus . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare versus multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . versus . Quod enim affertur mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur precibus et intercessione. Item Hebr. versus , et versus . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb versus . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum versus pulcherrime in libro Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in epistola . et Theodo. Beza epistola . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his epistolae ad Hebraeos locis confirmatur caput t t . .verf. . versus . . versus . versus . . versus . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. versus . .Pet. versus . et versus plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. versus o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo versus loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi versus videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, . At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . versus . et Coloss. versus . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra caput t t . q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in epistola ad Romanos caput t t . . versus . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus ceterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. versus . versus . quanquam Iudaeis euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. versus . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num versus tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes versus possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est versus pastoris definitio. Est enim is, qui in ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. versus . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia caput t t ita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. versus . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. versus .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . versus . . versus . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi paenitentia et reIipiscentia psalmus versus . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae versus est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, quibus agit Apostol. ad Hebus . versus o. et Moses Leuitici caput t t . . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam versus publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. versus . Est in canon n. Nihil. et canon n. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa versus animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia versus precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea certo quodam ieiunio, lotione manuum addita sunt a Patribus, quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est loco, vbi orandum sit. Resp. versus vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . versus . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. psalmus . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. versus . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. versus . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit caput t t . versus o. Respond. versus pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. versus . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo versus detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et femineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni saeculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. versus . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius saeculi hominibus cultus. Templa igitur in ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad caput t t iendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. episcoporum epistolis consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor caput o. et Ruffi in Histor. ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini euangelium.libus . caput t t . , et caput t t . . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus caput t .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . Ciuit. Dei caput t t . o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam caput t t . . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis episcopis, Sozomenus libus caput t . et Eusebus libus . vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse episcopus vir alioqui doctus, ad episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus caput t . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus ecclesiis, sed postea, apparet ex epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, quibus agitur Consecr. distinct. . ceterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canon ntium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum caput t t ita conuertunt. Vetus quidem ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . caput t t . . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel versus .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex psalmus . et Ezechiel. o. versus . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . Batis. caput t t . . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. versus . Tertio loco ex ipso versus quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. versus . versus . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. versus . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur psalmus versus et suo saeculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores eo lex in ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam versus ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus caput t I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt canonicae nempe . . . . quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim viris egit, nunc autem feminis Christianis, quales eas in ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexus communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque baptismus, Coena Domini, Praedicatio euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona feminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. versus .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth caput et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic precibus, nec coetu Ecelesiae adeundo:sed marito rege, eoque infideli demulcen do: item castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur caput t t . .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt femina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque ecclesiastici veluti Tertullian. in libus Habitu mulierum et Cyprian. in libus Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi caput t t . . et est in canon n Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canon nizata. Quaesitum versus est primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis feminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque psalmus . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduersus Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, . huiusmodi quibus Tertullianus libus Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo saeculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec versus iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera versus Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum mulieribus Christianis praeceptum, quod ad ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. versus . Id quod etiam consilio Chartaginensi caput t t . . constitutum est, referturque canon n. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. caput t t . . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versus . quae in ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque auctoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexus virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda versus a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros auctoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et auctoritatem. Ergo mulieres loqui in ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. caput t t . versus . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . versus . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam feminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam versus Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese feminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . Nupt. caput t t . . Nec dubitari potest viros potius feminis, quam feminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt caput t t aces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur canon Mulierem . quaest. . hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexus constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput t t ut et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est femina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. caput t t .I.vers. . tum versus . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto psalmus .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . versus . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, quo Plutarchus in libus Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon n. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . versus . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, quo superius dixit, opponitur."# Existing replacements
datalist <- gsub(" adeoq. ", " adeoque ", datalist)
datalist <- gsub(" aliosq. ", " aliosque ", datalist)
datalist <- gsub(" cap", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" cap.", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" .cap.", " caput ", datalist)
datalist <- gsub(" d. ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" deniq. ", " denique ", datalist)
datalist <- gsub(" epist. ", " epistola ", datalist)
datalist <- gsub(" .epist. ", " epistola ", datalist)
datalist <- gsub(" estq. ", " estque ", datalist)
datalist <- gsub(" etc", " ", datalist)
datalist <- gsub(" Itaq. ", " Itaque ", datalist)
datalist <- gsub(" lib. ", " liber ", datalist)
datalist <- gsub(" Psal. ", " psalmus ", datalist)
datalist <- gsub(" quoq. ", " quoque ", datalist)
datalist <- gsub(" q. ", " que ", datalist)
datalist <- gsub(" ꝗ ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" quanuis ", " quamuis ", datalist)
datalist <- gsub(" Reip ", " Reipublicae ", datalist)
datalist <- gsub(" scil ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" scil. ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" sexu. ", " sexus ", datalist)
datalist <- gsub(" sup. ", " super ", datalist)
datalist <- gsub(" spi ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" SpiritusS. ", " spiritus sanctus ", datalist)
datalist <- gsub(" vtiq ", " ", datalist)
datalist <- gsub(" ver. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vers, ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" Vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" .ver. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" .vers. ", " versus ", datalist)
datalist <- gsub(" vtrinque ", " utrimque ", datalist)
# erreur de script python à corriger
datalist <- gsub(" tamem ", " tamen ", datalist)
datalist <- gsub(" attamem ", " attamen ", datalist)
# Remove extra spaces
datalist <- gsub("\\s+", " ", datalist) # Replace multiple spaces with a single space
datalist <- trimws(datalist) # Trim leading and trailing spaces
#save the file for control
fileConn<-file("corpus_clean.txt")
writeLines(as.character(datalist), fileConn)
close(fileConn)
print(datalist)[1] "cap. ii. adhortor igitur ante omnia vt fiant deprecationes, preces, postulationes, gratiarum actiones pro quibus uis hominibus. Transitio est ad alteram euangelici muneris partem, quae est publicarum precum pro quolibet hominum genere conceptio et profusio coram Deo. Quae disputatio commode subiicitur tum ad susceptum argumentum, quia pastorem ecclesiae omnibus sui muneris partibus Paulus informat:tum etiam ad superiorem conclusionem, quia hoc ipsum est optimum pietatis Christianae exercitium, et verae fidei conseruandae modus tutissimus. Precibus enim impetramus a Deo, vt in sana ipsius doctrina et metu pergamus confirmemur, et crescamus. Hoc autem loco et caput t ut t t ite Paulus breuiter complexus est, quaecunque oratione siue precibus Christianorum quaeri possunt. I Quae sit, et quot eius genera. A quibus sint preces fundendae. Pro quibus Vbi siue quo in loco. Quando. Quomodo et qua cum animi reuerentia, et totius coetus decoro: quae singula suis locis a nobis (Domino caput t ut t tal ]dante) explicabuntur. Loquitur autem imprimis Paulus publicis ecclesiae precibus, non singulorum Christianorum priuatis precationibus, quae fiunt a quoque domi et in conclaui. Nec enim has in domibus singulorum fidelium pastores facere debent: vel sufficiunt. Sed primo loco quaesitum est. Quot sint pastoralis curae et muneris partes, vt intelligatur quam recte et ordine omnia persequatur Paulus Respondent Canonistae esse tres. Astaria siue basilicas totas consecrare: virginibus benedicere: ecclesiasticos ordines distribuere, vt diximus supra ex canon n. Perlectis S Ad episcopum Distinct. . Haec euangelici ministerii definitio prorsus inepta est, et vana, cum nihil huic simile doceat scriptura. Quare illi ipsi se reuocant, et alibi corrigunt, et melius sapiunt tota distinct. . Nam docent episcoporum munus esse vt doceant corripiant, liberales sint. Priora duo reipsa pars sunt pastoralis muneris: tertium et postremum non item, sed illi cum omnibus Christianis commune. in epistola versus ad Hebraeos caput t ut t t . versus , . versus . . versus . dicitur fuisse officium Sacerdotis offerre, et precari pro populo. Paulus in epistola ad Titum versus . inf. caput t ut t t . . versus . Timoth. . versus . ait, ministerium euangelicum positum esse in eo, vt pastores doceant sanam doctrinam, refutent falsam, denuntient et corripiant siue increpent aberrantes in ecclesia. Hic autem addit etiam ad eosdem pastores pertinere, vt ipsi precentur publice pro tota ecclesia, et praecipuis illius membris. Ratio est, I. quia, vt ait Chrysostom. Pastor est velut communis totius coetus pater, qui omnium curam gerit. . Quia est publicum totius ecclesiae os, vt nos in doctrina, et iis quae huic connexa sunt, erudiat, qualis est oratio. Ergo et precari debet, quia eo precante tota ecclesia orat. Hoc fuit officium olim sacrificatoris, in quo nulla caeremonia continetur. Hebr. . versus . Numeror. versus . Denique mos veteris ecclesiae, quae Dei spiritu regebatur, in qua pro toto coetu, et ipsius nomine Pastores fundebant preces Deo, et populo benedicebant, vt ex variis historiis constat, et annotat Augustinus epistola o. Ergo cum sint haec tria praecipua pastoris munera et officia, Docere, Corripere, et Precari, complexus est Paulus, Docendi verbo etiam correptionem. Precationem autem hic seorsim persequitur, quia est ministerii euangelici pars praecipua, vti diximus. Magnam autem vim esse huius publicae precationis, et magnam illius habendam esse curam a pastore, docent haec verba Pauli et commendatio, ante omnia . Est enim comparatio, et commendatio huius exercitii, tanquam omnino necessarii in ecclesia Christi, et vtilissimi, denique retinendi. Neque tamen haec verba confirmant, vel iuuant Audaeorum siue Messalaniorum haereticorum errorem, qui puppim et proram salutis in precationibus, id est, certis statisque horis factis orationibus et murmurationibus (quod hodie faciunt Monachi Papistici) ponebant: sed tantum docet Paulus, quam debeamus sedulo et diligenter precari Deum: et quam solicitum eo debeat esse non modo pastoris, sed singulorum etiam fidelium studiym. Preces enim publicas quidam impiissime, etiam hodie contemnunt. Ait autem Paulus, Adhortor, Quae vox negligentiam nostram perstringit, et arguit. Quanquam enim et Dei ipsius maiestas, et promissio iussioque: item fructus ipse, quem ex precibus nostris vberrimum sentimus, satis nos ad precandum excitare deberet, sumus tamen natura nostra mire ad orandum frigidi, et torpentes. Itaque exhortandi et euigilandi sumus. Christus ipse nos ad petendum et precandum adhortatur. Petite et inuenietis, Matth. . versus . Vae igitur somnio pigritiaeque nostrae . Luc. Ut fiant deprecationes) Primum praeceptum ponit quod est, faciendas esse preces in Dei coetu cui secundum adiungit, nempe pro omnibus: ex quibus tertium iam facile colligi potest, A quo fieri debeant: nempe, a pastore. Nam agit (vti diximus) publicis precibus. Sed ex hoc ipso loco definiri potest, Quid sit oratio, et quot illius sint genera siue species. Precandus est igitur Deus quod extra dubium est, et concedunt non modo Christiani homines: sed etiam ethnici et profani, vt et Tertullian. in libro Testim. conscientiae, et Iustinus Martyr in libus Monarchia Dei copiose docent: item, Iuuenalis, Persius, et Horatius et alii poetae id docent. Homerus, et Virgilius, qui suos inducunt preces fundentes ad Deum, et eum inuocantes. Nec gens vlla est, quae si testimonium et vocem propriae conscientiae audiat, hoc axioma neget esse verum, vel refutet. Vult autem Paulus fieri deprecationes, preces postulationes, et gratiarum actiones. In quo primum est obseruandum non temere tot voces esse simul congestas, sed partim vt precandi assiduitatem et studium inflammet, incitet et iniiciat nobis his tot verbis, nosque excitet, quemadmodum dixi: partim versus vt diuersa esse precationum genera ostendat, quemadmodum diuersi sunt hominum affectus, diuersa hominum conditio, diuersa nostri status ratio, et ita pastor scite accommodet quae sunt cuiusque orationis generis propria. Denique, vt ostenderet Paulus, regum, et principum, ceterorumque hominum commemorationem in nullo precum genere omittendam esse, tot species commemorauit, itaque omnes negligentiae tollit excusationes. Cap. . Quaeritur autem primum quomodo hae voces differunt , , , et Quod vt commode fiat primum explicetur et definiatur, quid sit oratio in genere Est oratio (ait Damascenus) , id est, Decentium postulatio petitioque a Deo. Igitur complectitur res, quae sunt a Deo postulandae. Illas enim solas fas est, et decet nos petere a Deo. Dicitur autem a Latinis Oratio ab ore, quia ore fit. Nec enim orationem vocabant quae intus et corde tantum conciperetur, non etiam ore proferretur. Vnde orationis vim in dicendo maximam et in gestu esse respondent. Varro libus . lingua Latina. Hebraei vocant תפלה a iudicando, quia deiici nos coram Deo necesse est, si versus precari velimus, id quod ex animo sensuque nostrae inopiae facile fiet. Definitur etiam oratio Dei veneratio animi nostri vota et affectus illi pandens, vt auxilium ab eo impetremus. Id colligitur ex Tertulliano, et psalmus versus qquotuplex autem sit oratio quaeritur, Resp. Est duplex, Implorans eaque pro nobis, vt Bona det Deus, Mala auertat et auerruncet: vel pro aliis. Et Agens gratias, Est psalmus . Quae inuocat et petit appelletur nomine generali, et oratio siue Quae versus pro nobis ipsis postulat a Deo bona dicitur, vt Psal . Quae petit vt a nobis auerruncentur et abigantur mala, vti psalmus o. Quae pro aliis interpellat et intercedit apud Deum est , vel . Haec tot sunt genera precationum publicarum. Vide tamen August. epistola . Cap. . Quaeritur autem a quo fieri preces debeant et possint. Resp. Ab omnibus in vniuersum: sed priuatae a priuatis. Publicae versus a solis iis qui ecclesiae praesunt, quales pastores et olim diaconi. Ac quoad priuatos scribit Chrysostom. iam olim fuisse solitos Christianos bis in die, scilicet, mane, et vesperi domi precari, adeo vt milites ipsi in castris id consuessent, et data est illis a Constantino breuis formula et precatio, quam mane et vesperi dicerent. Eusebius libus . vita Constantini. Sed publicis precibus hic agimus. Primum igitur Pastores debent precari publice. Ad eos enim haec res pertinet. Sed etiam ex veteri ecclesiae disciplina diaconi possunt et Presbyterii etiam ii, qui doctrinam non tractant. Eorum enim muneri preces adiunctas fuisse scriptum est, in canon n Perlectis ad diaconum dist. et apud Socratem Scholast. liber . Histor. caput t ut t t . . etiam praesente episcopo, quanquam eodem praesente sacramenta administrare diaconus non potuit, vt est in canon . Peruenit distinct .nisi ab episcopo iussus esset. Quod autem obiici potest Solomone, qui, adstante summo sacrificator, etamem preces publi cas pro populo fudit, vt est . Regum . versus . non obstat. Hoc enim semel tantum factum est, et quidem extraordinarie. Nam Azarias rex et successor Solomonis, qui in Sacerdotii munus irruere voluit a Deo lepra percussus est, et segrex factus . Reg. . versus . Cap. . Quaeritur pro quibus fieri debeant preces Resp. pro omnibus, id est, quouis hominum genere, religione, sexus aetate, conditione. Sic enim vox hoc loco sumitur, vti et postea quemadmodum doctissimus Beza obseruauit. Ratio est, Quod homines quosuis pro Dei creaturis, et pro proximis nostris agnoscero debeamus. Ergo omnium vita, salus, et conditio nobis curae debet esse, nec quisquam negligendus, quantunuis pauper, humilis et abiectus. Excipiunt tamen quosdam Scholastici, imprimis inimicos nostros, pro quibus non putant specialiter orandum esse. Communia enim humanitatis officia tantum illis tribui oportere: non autem haec tam egregia, quae solis amicis debemus, qualis est oratio. Durand. in libus . Sentent. distin. o. quaest. .et Thomas in . ae quaest. . Quae sententia quam sit falsa docet Christus ipse Matt. versus . Precamini pro iis, ait, qui vos infestant. item docet hic Paulus qui iubet nos precari pro. regibus, qui tunc proculdubio erant infesti hostes Christiani nominis, et persecutores. Quaeritur versus vtrum pro excommunicatis et haereticis sit in publicis precibus precandus Deus. Nam qui orat cum excommunicato, est et ipse excommunicatus canon n. Qui communicauerit I.quaest. . qui canon n est ex consil. Chartag. . caput t ut t t . Deinde dicit loan.ne salutandos quidem eos esse, aut Aue illis dicendum . Ioan. versus o. . quare nec pro iis videtur esse precandum. Resp. Cum aberrantes sint in viam reuocandi. vt monet Iacobus caput t ut t t . . versus . nec excommunicario ad subuersionem, sed ad aedificationem sit instituta, vt conuertatur ad Deum qui peccauit. . Cor. versus o. o. versus .etiam pro haereticis et excommunicatis est precandum, eoque vehementius et ardentius, quo magis sunt a Deo illi alieni et exitio suo proximi. Atque haec breuis responsio est. Quaeritur etlam Vtrum pro viuis solum sit in ecclesia precandum, an etiam pro mortuis: haec quaestio videtur ardua et valde difficilis propter morem veteris ecclesiae, et propter ea, quae scribit Epiph. contra Ærianos haeres. . qui hoc fieri debere negarunt. Omitto enim quod Papistae ex . Machabus . versus , et a . afferunt. Primum enim non sic legitur, vt legunt, Bonum est orare pro mortuis, et totus ille locus pertinet ad spem resurrectione carnis, non ad preces pro mortuis. Deinde quod est versus o. Res est igitur salutaris et sancta, plane glossema esse apparet. Denique nec fidem meretur ille totus liber cum sit Apocryphus, et excusationem auctoris longe a canonicis libris dissimilem contineat caput t ut t t . v. . Afferuntur igitur testimonia veterum, imprimis autem Augustini libus Cura pro mortuis caput t ut t t . . quod canon nizatur (vt vocant) canon . Non aestimemus quaest. . item aliud eiusdem Augustini dictum caput t ut t t . o. in Enchirid. Sed etiam Arnobius vetus scriptor ecclesiasticus idem confirmat libus . Aduers. gentes sub finem libri nempe pro viuis et mortuis in Dei ecclesia precatos esse Christianos. Resp. Nullo verbi diuini fundamento niti August. vel Arnobium, sed sola quadam erga mortuos beneuolentia et humanitate, solisque coniecturis. Id quod nec Augustinus ipse dissimulat. Praeterea possunt adduci alii eiusdem August. loci, ex quibus quam varius in ea re fuerit intelligetur, quemadmodum in Enchir. pridem annotauimus. Denique opponuntur Augustino scriptores, patresque ecclesiastici, et ii quidem pii, et Orthodoxi, quemadmodum Ambrosius in libus qui inscribitur Abraham caput t ut t t . . vbi id tantum mortuis a viuis praestandum docet, vt eos sepeliant: non vt pro iis orent, id quod etiam videtur confirmari posse responso Christi quod est Matt. . versus . Obiicitur etiam Hieronymus, cuius haec est apertissima sententia. In praesenti saeculo siue orationibus siue consiliis inuicem posse nos iuuari. Cum autem ante tribunal Christi venerimus, nec Iob, nec Noe, nec Daniel, rogare posse pro quoquam. Quam sententiam Papistae ipsi in suos canon nes retulerunt canon . in praesenti dist. . Origo autem huius mali ex paruis initiis cepit. Primum ex eo quod cepit piorum, qui pro nomine Christi passi erant, et mortui, in ecclesia et imprimis in Synaxi, publica mentio publice fieri. Vnde Martyrologia nata sunt, qui sunt libri in quibus nomina Martyrum descripta erant, quae ex scripto in communicatione Coenae recitabantur. Inde ad eorum sepulchra ceperunt homines precari, et vigilias agere, et liber offerre, vt docet Augustinus in libus Moribus ecclesiast. caput t ut t t . . et epistola . quem tamen morem idem epistola sublatum et abolitum esse cupit. Addunt Papistae quasdam exceptiones alias, quae sunt nullius momenti. Ac primum interdicunt ne omnino pro iis oretur, qui sibi manus violentas attulerunt: qui si mortui sunt, versus est eorum sententia, sin minus, falsa. Possunt enim resipiscere. Est tamen hoc Papistarum dictum in canon . Placuit vt hi . quaest. . et est ex concil. Braccarens. Act. . Deinde iubent, ne precemur pro clericis qui in bello pro Gentilibus occubuerunt, dum eorum partes et castra sequuntur. Est ex Tiburiensi concilio in canon . Quicunque clericus . quaest. . Sed haec exceptio vana est, quia non est pro mortuis orandum. Excipiuntur igitur ab hoc Pauli dicto ii soli, qui in Spiritum sanctum peccant, pro quibus minime est precandum, quemadmodum docet loan. . Epist versus . et exemplo Saulis confirmatur . Samuel . versus Pro regibus et quibusuis in eminentia constitutis: vt tranquillam ac quietam vitam degamus cum omni pietate et honestate. quae non modo superius praeceptum illustrat: sed|etiam explicat. Addit enim illud ipsum, quo magis aliqua et anceps quaestio erat pro ratione temporis, quia tum omnes pene magistratus: imprimis autem summus, qui erat Romanor. Imperator, erant et infideles, et persecutores ecclesiae. lubet tamen vt pro iis Magistratibus precemur, non tantum Summis, quales regum nomine significantur: sed etiam lnferioribus, qui describuntur ex eo, quod supra reliquum popu lum eminent Dubitari versus iis maxime potuit, quod euangelicae doctrinae essent hostes, qualis Nero Imperat. dissimilis locus . Tessalon. .v. . vbi qui praedicationem euangelii impediunt, in manifestorum reproborum numero et albo recensentur. Deinde vetus ecclesia preces concepit aduersus Iulianum Apostatam imperatorem. Sed solutio ex eo est, quod ii, quibus agit Paulus in Thessal. caput t ut t t . secundo non ignorantia, non sola infidelitate animi : sed obstinata prorsus malitia peccabant, et tanquam in Spiritum sanctum, vti peccauit Iulia. Apostata. Distinguendi versus sunt qui hoc modo peccant ab istis, dequibus agit Paulus hoc loco. Similis locus est, Hier. . versus . orate pro pace Babylonis. item orate pro iis qui vos persequuntur. Denique vetus mos ecclesiae idem probat, in qua pro Imperatoribus et praesidibus prouinciarum, quanquam eam affligerent, orabatur, quemadmodum scribit in Apologet. Tertullia. et Iustin. Martyr. Donatistae tamen contra disputant, quod Imperatoris edictoipoena in eos, si in errore perstarent, indicta esset. Nullos enim' aut paucos omnino reges pios fuisse contendunt, vel ecclesiae fauentes. Sed eorum argumentis ineptissimis et falsissimis respondet Augustinus in libus Contra secundam epistola Gaudentii. Addit autem rationem Paulus, quo et superiorem exhortationem, confirmet, et nos ardentius inflanmet, atque stimulos addat et excitet ad officium. Est autem ducta haec ratio ab immensa quadam vtilitate, quae triplex hic enumeratur, nimirum quod Magistratuum ope et ministerio Pax, Pietas, et Honestas inter homines stabilitur et conseruatur. Ac pax quidem siue tranquillitas tum publica tum priuata, ad quam constituendam ordinatus est a Deo Magistratus: atque etiam Dei praecepto gladium gerit, vt docet idem Paulus Rom. . Vtraque versus pax est Dei donum, et summum omninoque necessarium humanae societatis retinendae vinculum. Pietas vero, quae Dei cultum continet etiam ad Magistratus politici, non tantum pastoris curam et officium pertinet, quia vtriusque tabulae constitutus est custos Magistratus. Conuenit autem haec sententia cum Psalmo . et cum exemplis Iosiae, Ezechiae, Theodosii, Constantini Magni et aliorum piorum regum, qui cultum Dei deprauatum ex ipsius verbo reformarunt et restituerunt. Ex hoc autem loco concludi certissime potest etiam inquisitionem haeresi, et punitionem eorum, qui merito erroris et haeresis damnati sunt ad Magistratum pertinere, quemadmodum etiam disputauit Augustinus, quamquam Castallionistae hoc nostro saeculo negant, et farraginem omniumque errorum licentiam concedendam scribunt et deffendunt, ne quis, aiunt propter suam opinionem puniatur, quasi versus religio sit opinio quaedam et hominum commentum. Honestas decorum proprie est, vt non tantum nostra cum proximo commercia regantur rectis et aequis legibus, sed etiam omnis honesta modestaque conuersatio inter nos locum habeat, etiam in rebus mediis, et quas indifferentes vocant, veluti in communi vestitu, victu, officio, et quatenus pro quoque hominum genere et vocatione distinctio quaedam officiorum est inter homines adhibenda. Haec ordo et politia honesta magnam aedificationem habet, et verae pietatis quodammodo custos est. Confutat autem hic locus pulcherrime Anabaptistas, qui Magistratum ex ecclesia Dei tollunt, vt pestiferam inducant. Quam sit autem illius vsus vtilis et ecclesiae necessarius vel vna haec Pauli sententia perspicue demonstrat. Sed quaesitum est, Num pro iis tantum Magistratibus sit precandum, qui suo recte defunguntur officio, et a quibus pax, pietas, honestasque constituitur aut conseruatur. Resp. Ipsum Magistratus finem, qualis a Deo praescribitur, spectandum, non autem vitia personarum quae eos gerunt. Hic enim in vniuersum harum vocationum finis est, quem proponit Paulus, propter quem nobis commendati esse debent Magistratus, id est, qui munus publicum gerunt, quanquam male officio suo fangantur. Sed pro bonis orandum est, vt eos nobis Dominus conseruet. Pro malis autem vt eos conuer tat et ad officium faciundum excitet spiritu suo. Itaque semper pro iis orandum est. Nam hoc bonum est, et acceptum coram seruatore nostro Deo. est, eaque duplex. Nam altera ducitur a Nostro officio vel rei ipsius natura altera a Consequenti vel connexis, sunt preces tribuendae Magistratibus, quia et eos Dominus ad gratiae suae participationem et ecclesiae communionem vocat. Itaque hoc ecclesiae subsidio priuandi non sunt. Ex hoc autem loco colligitur ecquod sit verum nostrarum precum fundamentum nimirum Dei voluntas et promissio. Haec enim vna est optima recte legitimeque orandi regula quemadmodum etiam tradit Ioan. in . epistola caput t ut t t . versus . Denique haec eadem valet in omni cultus Dei parte. Qui quosuis homines vult seruari, et ad agnitionem veritatis venire Altera ratio quae a connexis sumpta est. Non sunt enim priuandi et excludendi a publicis ecclesiae precibus ii, ex quibus Deus ipse colligit ecclesiam, et qui ad eam spe promissioneque a Deo accepta pertinent. At Magistratus, etiam qui nunc sunt a Dei cognitione alienissimi, spe tamen ad eam pertinent. Quamobrem non sunt eo fructu, dono et ea spe defraudandi. Ac propositio quidem huius syllogismi verissima est, quae non tantum hac ratione quae naturalis est confirmatur, quod quae sunt inter se connexa, non sunt diuellenda, sed etiam auctoritate Scripturae Act. versus . Non est nostrum( inquit Petrus) Deum prohibere, et iis gratiae testimonia aut aditum denegare et praecludere, quibus eam Dominus ipse largitur et concedit. Voto enim Dei subseruire debemus. Assumptio versus confirmatur a Paulo, et hic disertissime est expressa, adhibeturque argumentum a genere ad speciem, sic, vult Deus omnes homines saluos fieri, et ad fidem et ecclesiam vocari, Ergo et Magistratus. Quaesitum versus est, quae sit huius tam generalis Pauli sententiae ratio, vult Deus omnes homines, . Respon. Explicari hac sententia antiqua Prophetarum vaticinia, quae vocatione Gentium loquuntur, in quibus, Dei gratia omn ibus hominibus, sublato nationis, sexus, aetatis, et ordinis discrimine, promiscue promittitur, in pri misque illa differentia quae olim inter Gentes et Iudaeos constituta erat, hodie cefsat. Quale vaticinium est Ps. . Pete a me et dabo tibi Gentes in haereditatem tuam Malac. .V. . Nomen meum a solis ortu ad occasum magnum est etiam inter Gentes lsai. .v. . Et illo tempore, erit, requirent Gentes radicem Iesai, . Imprimis autem vocatione magistratuum ad fidem et ecclesiam iidem Prophetae Dei concionati sunt, veluti Isai. .V. . et . Ecce in iustitia regnabit rex, et principes in iudicio praeerunt. Et erit ille vir velut latibulum a vento, receptus ab imbre, riui aquarum in terra arida: vmbra magnae rupis in terra laboriosa. . item caput t ut t t . o. versus . Et suges lac Gentium, mamillam regum suges. Quae omnia Deiverba non dubitat Paulus impletum iri. Itaque versus etiam Magistratus ad Dei ecclesiam pertinere pronuntiat. Deinde a natura et definitione euangelii idem probari potest. Est autem euangelium potentia Dei ad salutem omni credenti siue Iudaeo, siue Gentili, vt docet idem Paulus Romanor. . versus . Nec enim, vt Lex, sic euangelium vni tantum hominum generi et nationi destinatum aut proponendum erat. Ex hoc autem loco intelligimus etiam nos pro ethnicis et Gentilibus veluti pro Turcis, ludaeis, et iis qui adhuc in orbe terrarum idololatrae manent (quales in India et insula America innumerabiles pene sunt populi) Deum orandum esse. Id quod etiam hoc loco Chrisostom. annotauit, quanquam eo variae fuerunt Augustini tempore quaestiones, quemadmodum ex ipsius epistolis apparet. Modum etiam per addit, quo ad salutem homines perducuntur, nimirum veritatis agnitionem. Hic autem veritas non est accipienda cuiusuis cognitionis doctoris et disciplinae certum effatum, certaque sententia, et cum reipsa consentiens, sed euangelium tantum quod et insigniter veritas appellatur, tum quod illa sit certissima doctrina et a Deo ipso immediate profecta: tum etiam quod sola sit veritas aestimanda, a nobis et consectanda, et persequenda: reliquae versus artes quatenus huic subseruiunt et ad vitae huius commoditatem pertinent, exercendae. Ex quo etiam colligitur non alios velle Deum saluos fieri, quam qui ad fidem euangelii perueni unt, illique credunt. Non sunt enim ista duo distrahenda, quae hic Paulus coniungit, ne quis se putet contempto spretoque euangelio salutem aeternam consequi posse, ad quam sola fides est via. Id quod tamen hodie multi factitant, qua quemque in sua, quam vocant, religione saluum fieri sentiunt. Quae fuit Rethorianorum haeresis, nunc autem est Turcarum impiissima sententia. Varie versus horum verborum. Vult Deus omnes saluos fieri sensu quaesitum est, quemadmodum ex Augustino apparet in Enchirid. caput t ut t t . o . Primum enim videntur Libertinistarum, et Origenistarum errorem confirmare, qui negant vllum hominem esse a Deo damnandum, et aeterna morte puniendum. Deinde etiam fauere eorum errori, qui reprobationem Dei prorsus tollunt, quasi omnes homines sint a Deo electi, nulli auteconcionatim roprobati. Denique hoc ipso loco perperam explicato se tuentur et Pelagiani, qui liberum ad vtranque bene et male agendi electionem arbitrium in nobis statuunt: et Semipelagiani quoque, qui Dei gratiam congruo quam appellant, cum libero nostro arbitrio tanquam duo simul et aequaliter cooperantia in bene agendo coniungunt. Hi versus errores omnes, ex eo nascuntur, quod vox ipsa omnes, non recte sumitur hoc loco. Ac Scholastici quidem nonnunquam ita sentiunt ideo omnes dici a Deo saluos fieri quia dedit Deus omnibus hominibus naturam per nos ordinabilem ad felicitatem vt loquuntur. Contra versus nostra felicitas non ex naturae nostrae conditione, sed ex mera Dei gratia pendet, et eatenus ordinabilis est ad eam nostra natura, quatenus Deus ipse nos ita fingit, destinat, et ordinat: non autem quatenus reliquis hominibus pares et similes natura sumus. Alii sic explicant, vt vocem omnes coniungendam esse doceant cum eo quod sequitur ad veritatis agnitionem peruenire, quasi non vniuersaliter neque tam late sit accipienda quam sonat: sed ex sequenti illa sententia restringenda, vt ii tantum intelligantur comprehendi, qui credunt, vel credituri sunt euangelio. Consir matur ex Matth. versus . . Tertia interpretatio est eorum qui volunt omnes saluos fieri a Deo qui salui fiunt: quasi hic non definiatur, qui salui futuri sint: sed a quo salui fiant, qui saluantur. Sic nonnunquam explicat Augustinus. Verior autem sententia et iustior, meo quidem iudicio, interpretatio est haec, vt vox omnes tollat discrimen ordinum, nationum, sexuum et huiusmodi rerum, quae inter homines percipiuntur. Ex omni enim hominum genere, sexus aetate, Deus aliquos ad se per euangelium vocat. Itaque non pro singulis generum accipitur, sed pro generibus singulorum vt loquuntur in Scholis, id est, non pro personis, sed pro hominum generibus. Duplex est enim huius vocis significatio. Saepe enim ita dicimus omnes, vt singulos complectamur: saepe vero, vt quosuis, non autem singulos. Sic dicitur Christus sanasse , id est, quemuis morbum. Matt. .v. . Sic Paulus in . Thess. .V. . coniungit cum voce . Et hanc esse duplicem huius vocis significationem primus obseruauit Aristoreles libus . oprimus Graecae linguae auctor et interpres. Vnus enim Deus, vnus etiam mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. superioris sententiae, ab effectu. Non esset vnus Deus, et vnus mediator omnium, nifi omnes, id est, quosuis homines saluos faceret. Si enim vnius tantum hominum generis vel ordinis salutem procurat et perficit Deus, necesse est plures deos constitui:itemque plures mediatores Quorum vtrunque blasphemum est. Similis locus est Romanor. versus . psalmus o . versus et versus . Obstat autem psalmus . vbi in sola Iudaea notus Deus esse dicitur. Responsio est, Sublatum nunc esse inter Gentes et Iudaeos discrimen, quod olim fuit, quia vtrique, diruta per Christum maceria, in vnum populum coaluerunt. Deus autem quorumuis hominum vnus neque esse, neque dici potest, nisi suae bonitatis, clementiae, misericordiae et electionis testimonia et effecta proferat in quosuis. Quamobrem quosuis ad salutem vocare et efficaciter quidem debet. Iam versus ex hoc Pauli responso Manicheorum, Marcionitarum et huiusmodi aliorum haereticorum error fanaticus refellitur, qui duos Deos, duoque principia constituunt, et alium Iudaeorum Deum, alium autem nostrum somniant. Vnus autem est omnium Deus, non plures. Sed etiam mediator vnus est, non plures. Is autem Mt Christus homo. Quod variis rationibus confirmari potest. Prima, Quod vnicum est semen illud Abrahae, in quo promittuntur benedicendae omnes mundi nationes Genes. . et . Galat. .Vers. . Secunda, Quod ad vnum et eundem nos reuocat tota veteris et noui testamenti scriptura. Veteris enim Legis caeremoniae et sacrificia nos ad eundem Christum deducunt, ad quem etiam euangelium. Itaque Christus is, qui per euangelium praedicatur, dicitur esse finis legis. Tertia, Quemadmodum Deus non habet duos filios natorales: ita neque duos mediatores constituit, sed vno tantum illa Dei vox est, Ille est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui Matth. . Consentit cum hoc dogmate, et quidem verissimo Augustinus qui libus . contra epistolam Parmenia. caput t ut t t . . negat plures esse mediatores hominum: sed vnum tantum Iesum Christum. Similis est locus in epistola ad Hebraeos caput t ut t t . versus . Non enim potuit quilibet Pontifex apud deum munere mediatoris pro nobis et officio fungi: sed is solus, qui pius, innocens, segregatus a peccatoribus, et sublimior coelis factus est. Is autem est Christus solus. Obstare versus multa videntur quae afferri possunt. Ac primum. Prima ratio, Quod alii pro aliis orare iubemur. Iac. . Responsio est, quod nostrae illae preces non propter nos gratae sunt Deo: sed vnius Christi merito et intercessione. Eatenus enim De o placent, quatenus et fidei et mutuae inter nos charitatis sunt effecta atque fructus, quae vtraque innititur Christo. Moses et Sacerdotes Leuitici dicuntur fuisse intercessores et mediatores inter Deum et populum Exod. .Resp. Puerilem esse obiectionem. Illic enim intercedere nihil aliud significat quam internuntium et medium esse: non autem ipsam Dei gratiam nobis promereri. Tertia, Obiicitur, locus Galat. .v, o.Respo. Est sophistica obiectio. Negatur quidem internuntius et mediator esse vnius tantum, non autem negatur esse vnus. Quarta, Angeli et Sancti vita functi, sunt nostri coram Deo intercessores. Nam sine mediatore non possumus accedere ad Deum, vti nec regem sine purpurato, qui nos intromittat, adimus. Resp. Praeter verbum Dei et Angeli et sancti nostri mediatores inducuntur. Nam Angelis nominatim vetat Paulus ne colantur. Coloss. . De sanctis vita iam defunctis ratio prohibet, quod et ipsi mediatore egent: neque fuerunt sancti et impolluti. noster autem aduocatus apud Deum debeat esse vt docet . Ioan. . versus . Quod enim affertur mediatore alio intercessionis et salutis, conuellitur vel ex hoc ipso Pauli loco, vbi agitur precibus et intercessione. Item Hebr. versus , et versus . Addit Paulus Christum hominem esse. Primum quod ea ratione Christus mediator noster est, quatenus homo pro nobis factus est. Deus enim manens pati et implere illa, quae sunt nobis ad salutem necessaria, non potuit. Deinde ne immensus ille diuinae maiestatis fulgor et splendor, ad quem nobis, qui sumus terrae vermes et homines, accedendum est nos perterreat. Habemus enim qui nobis facilem ad Deum aditum praebeat, Christum nempe, qui nostris infirmitatibus compatitur, et qui, quia nostram naturam assumpsit, nobis iam formidabilis esse non potest. Heb versus . Bernard. sermo. . Canti. in tanta trepidatione electis fiduciam praestat naturae similitudo. Denique vt facilius quia naturam omnibus hominibus communem Christus assumpsit, intelligamus quorumuis hominum eum mediatorem esse, non vnius tantum hominum generis, humanitatis vel hominis Christi mentionem fecit Paulus. Quaesitum est autem, Vtrum Christus, qua tantum homo est, noster mediator sit, quod et Stancarus, Menno quidam, et hodie noui Arriani sentiunt, an etiam qua Deus est. Resp. Cum mediatoris oeconomia et officium ad totam Christi petsonam pertineat, neque aliter saluator noster esse potuerit Christus, nisi esset Emmanuel id est, nobiscum Deus, idcirco et qua Deus, et qua homo est Christum mediatorem nostrum esse fateamur necesse est. Hoc autem docet et confirmat August. cum in Enchirid. tum versus pulcherrime in libro Ouibus et libus Confessionum. De qua re cum copiosissime doctiss.nostri temporis Theologi D. Caluinus in epistola . et Theodo. Beza epistola . disseruerint, plane superuacaneum puto latius hoc argumentum persequi. Qui semetipsum dedit redemptionis pretium pro quibusuis, Christus inquam, testimonium illud suis temporibus destinatum. est, per quam non modo superiorem rationem confirmat a connexis: sed etiam mediationis et intercessionis Christi pro nobis fundamentum explicat. Est autem ipsius sacrificium pro nobis, quod hic quadam describitur. Sunt enim res inter se connexae, sacrificium et intercessio apud Deum: atque etiam ita inter se comparatae, vt vna alterius causa sit. Id quod his epistolae ad Hebraeos locis confirmatur caput t ut t t . .verf. . versus . . versus . versus . . versus . atque etiam hac ratione. Quod cum hic sit intercessionis finis, vt Deum nobis propitium et beneuolentem reddat, is demum apud Deum pro nobis intercedere potest, qui eum nobis placare potest. Placatur autem Deus, non alia ratione, quam plena poenae peccatis nostris debitae persolutione. Id autem solum Christi sacrificium et mors potuit. Ergo illa mors Christi intercessionis pro nobis est fulcimentum et fundamentum. Vnde perperam Scholastici, qui salutis et intercessionis mediat ores diuersos faciunt. Quod esse non posse satis ex superiore argumento apparet. Definitur autem et ornatur hoc Christi sacrificium magna laude et encomio, quod ductum est ab ipsius effecto. Id autem est Redemptio nostra, cuius illud sacrificium fuit pretium integrum, plena merces, et iusta satisfactio siue persolutio. Dicitur autem Christus non tantum Seipsum dedisse: sed etiam Ipse se dedisse. Nam neque aliud pro peccatis noitris, quam seipsum dedit: neque cum dedit, inuitus aut ignorans id fecit, sed volens. In quo ipso com mendatur impense Christi erga nos bencficium et charitas. Similis locus. Tit .V. . Nec caret , quod sanguis Christi illo sacrificio effusus appellatur vre , quia sanguis ille Christi agni immolati longe est maioris pretii, et effectus, quam vitulorum et hircorum omnium sanguis. Est enim ille agni immolati sanguis, omni auro lapideque pretioso aestimabilior et potior, vt est Hebr. versus . .Pet. versus . et versus plena et aequalis nostro peccato et debito satisfactio et pretium .Corinth. versus o. Vnde non tantum : sed dicitur, quod Latini dicunt contra auro venire, id est, iustum, et aequale rei ipsi pretium esse. Ex quo diluitur illa curiosorum hominum disputatio, Vtrum fuerit poena, quam pro nobis Christus pertulit, ae qualis peccatis nostris, vt peccata ex merito Christi deleantur. Fuit enim, vt hic docet Paulus, aequiualens, id est, aequata ipsi peccatorum nostrorum foetori apud Deum, et plane satisfactoria poena Christi perpessio et obedientia. Secundo versus loco notandum est, Nullam aliam satisfaciendi diuinae iustitiae pro peccatis nostris rationem esse a Deo constitutam, illique gratam et acceptam praeter sanguinem vnius Christi. ltaque nec opera quae vocant bona: nec caeremoniae, nec vllius alicuius rei, quantunuis pretiosae, donatio, aut ratio potest pars esse satisfactionis nostrae coram Deo, que in solidum in vna Christi morte quaerenda nobis est. Sed nec ex parte tantum Christus satisfecit, veluti vt deleat ea tantum peccata, quae dicuntur venialia: aut quae ante baptismum commisimus, nobisque nocebant: sed etiam expungit, et redemit: Addit Paulus . Haec abrupta videtur esse oratio, itaque obscurum habet sensum, et diuersas interpretationes. Alii enim ad sequentem versiculum referunt: alii huic coniungunt: alii mutandam censent vocem in vocem . Mihi versus videtur planus et facilis horum verborum sensus, si ab initio quinti versiculi ad hunc vsque locum parenthesin produci intelligamus. Itaque continua orationis serie haec, quae iam sequuntur, coniungantur, cum illa superiore Pauli sententia. Qui quosuis homines vult saluos fieri, et ad agnitionem veritatis peruenire. (Vnus enim Deus et c. iuxta testimonium propriis temporibus patefactum, ad quod ipsum implendum et exequendum, ego constitutus sum, . At supplendam esse post haec verba vocem apparet ex Tit. . versus . et Coloss. versus . Vocat autem hic testimonium Paulus, antiqua Prophetarum vaticinia vocatione quorumuis hominum et gentium, ne id frustra et temere ecclesiae polliceri ipse videatur Paulus nulloque in eo niti sacrae scripturae testimonio et fundamento, qualia tamen multa supra caput t ut t t . q.annotauimus et ipse Paulus obseruauit et affert in epistola ad Romanos caput t ut t t . . versus . o. . . Ergo vocem non refero ad Christum: sed ad totum complexum superius Vult Deus quosuis homines saluos fieri. Hoc testimonium et illa vaticinia antiqua ignota aut etiam obscura iis ipsis, quibus antea annuntiabantur, suis, id est, euangelii temporibus patefacta sunt, et illustrata atque impleta. Nouit enim solus Dominus temporum articulos, et rerum opportunas maturitates, quas ipse decernit et constituit. Itaque huius rei perficiende gratia Paulus ceterique Apostoli a Christo et vocati et missi sunt. Id quod ipse sequenti versiculo subiicit, et explicat. Cuius constitutus sum ego praeco et Apostolus (veritatem dico per Christum, non mentior) doctor, inquam, Gentium cum fide ac veritate. ’ oy est et consirmatio proxime superioris sententiae ab effectu vel a consequente, Deum n.id decreuisse dubitari non potest, cum executus sit, et propterea Paulum miserit, qui per euangelii praedicationem quosuis vocaret ad agnitionem veritatis. Itaque suum apostolatum, qui a Deo erat, pro iusta huius testimonii et voluntatis Dei vocandis Gentibus probatione affert Paulus. Vocat autem se , id est, Praeconem et Aʹ , quae duo ita inter se videntur differre, quod illud est generalius: hoc specialius. Plures enim sunt verbi Dei et praecones, quam Apostoli: tum deinde, quod dicitur Paulus ratione executionis ipsius ministerii, et praedicationis verbi Dei: ’ autem ratione vocationis et gradus, in quem a Deo collocatus et assumptus erat. Hoc autem ipsum postea definit cum ait . Quae et superiorem nostram sententiam et interpretationem confir mant, et finem ministerii Apostolici, imprimis autem Paulini, ostendunt. Obstat quod Romanor. . se Iudaeorum quoque debitorem appellat. Resp. Gentium praesertim causa designatus erat Apostolus Actor. , et Galat. versus . versus . quanquam Iudaeis euangelium quoque pro re nata annuntiauit. Iureiurando etiam suam vocationem confirmat, quod vocatio Gentium tunc res noua prorsus et aliena a Dei consilio censeretur, qui tanto tempore solos Iudaeos pro suo populo agnouerat et res ista esset magni momenti. Quamobrem non videtur temere et re nihili sumptum a Paulo Dei nomen. Similis autem iuramenti formula est etiam apud eundem Paulum Romano. versus . dupliciter vel in Christo, id est, Christo linguam meam et mentem dirigente, et commouente: vel per Christum, id est, teste Christo ipso, quem huius rei et meae vocationis et muneris testem produco. In qua postrema sententia conueniunt docti interpretes. Quaeritur autem Num versus tunc per creaturas iuretur, quum per Christum iuratur. Sed responsio facilis est. Non iurari, quia Christus non tantum est homo et creatura: sed etiam Deus. Deinde hic videtur Christus potius testis, quam iudex produci. Testes versus possunt a nobis, vt a Prophetis, appellari etiam mutae creaturae, nedum Christus. Addit denique in Fide, et Veritate. Quibus verbis et eam doctrinam confirmat, quam Gentes docebat cum fidem appellat: et animi sui synceritatem, cum huic fidei veritatem coniungit. His autem verbis breuiter comprehensa est versus pastoris definitio. Est enim is, qui in ecclesia Dei legitime vocatus docet fidem, id est, sanam doctrinam in veritate.i.sana coscientia et recto fine. Quam definitionem confirmat Petrus . Pet. versus . . . Velim igitur viros precari in quouis loco, puras manus attollentes absque ira et disceptatione. Hic versiculus varia caput t ut t t ita complectitur, qua ad orationem pertinent, quaeque breuiter quidem sed commode Paulus hic tradit. Tria enim comprehensa sunt. Quo animi affectu seu praeparatione orandum sit. In quo loco. Quo gestu. Sunt autem haec prae cepta non Pauli, fed Dei. Itaque vox non priuatum quoddam humanae mentis commentum significat, vti nec . Corinth. o. versus . sed praxin horum praeceptorum a se serio requiri docet his verbis Paulus, sine qua non potest probari, et Deo grata esse nostra oratio. Ac quod ad praeparationem (nec enim illotis manibus et impraemeditati ad Deum orandum debemus accedere) duo imprimis requirit a nobis, Sanctitatem siue puritarem vitae, et Fidem. Sanctitatem autem illam vitae designat et describit ab enumeratione partium, nempe a Manuum sanctitarte et puritate, et a cordis charitate. Vult enim et manus nostras (id est, opera externa) esse sanctas, vt est Isai. versus .et corda ab omni in proximum ira et irritatione vacua, vt est Matth. . versus . . versus . Vera enim sanctitas tum externis, tum etiam internis operibus constat, et definienda est: et impium est, si quis vel animo vel opere ipso sceleratus et profanus ad Deum orandum accedat, sine animi paenitentia et reIipiscentia psalmus versus . Id quod etiam homines nrofani senserunt vti Hesiod. libus . . . et Plato, et ex Platone M. Tull.libus . Legibus. Videtur etiam haec sanctitas, quae versus est, hic esse opposita a Paulo omnibus illis externis ritibus, lotionibus, et carnalibus purgationibus, quae veteri Dei lege hominibus templum ingressuris praecipiebantur, quibus agit Apostol. ad Hebus . versus o. et Moses Leuitici caput t ut t t . . . . . . quibus ingens etiam cumulus a Pharisaeis additus erat postea per , vt apparet Mar. .V. . Quae lotiones antiquae a Deo praeceptae verae quidem animi vitaeque sanctitatis signa erant et figurae: earum tamen implementum et corpus in Christo habetur et confertur. Quanquam versus publicis precibus hic agit Paulus: in priuatis tamen eundem animum sanctum et purum requiri certissimum est, et ostendit Christus. Matt. versus . Est in canon n. Nihil. et canon n. Non mediocriter, quod est dictum Hieronym. De consecrat. distinct. Certa versus animi fiducia, quae in gratuitis Dei promissionibus acquiescat, orandum esse, docet et Christus ipse Ioan. .v. , et Iac. .v. . et Paulus Romanor. o.vers. . quia versus precatio et Dei inuocatio est fidei effectus: quae cum animi haesitatione prorsus pugnat. Quae postea certo quodam ieiunio, lotione manuum addita sunt a Patribus, quibus hic Chrysost. Hom. vbi quosdam sollicitos fuisse notat huiusmodi rebus: non modo legales, sed etiam ethnicorum caeremonias, aut potius superstitiones reponunt nobis, et redolent, etsi animus sobrius longe ardentius Deum precatur, quam satur et cibi plenus. Videndum iam est loco, vbi orandum sit. Resp. versus vbique posse. Conuenit enim Paulo cum Christo Ioan. . versus . Quemadmodum enim Deus non est acceptor personarum, ita nec locorum. Nam Domini est terra, et plenitudo eius. psalmus . Videturque absurdum, vt Deus, cuius latissime per vniuersum orbem diffunditur maiestas et potentia, vbique agnosci inuocari et coli non possit, vt est Malach. versus . Obstat tamen quod est scriptum Deuter. .v. , et . Chronic. versus . templum Dei a Solomone constructum eum fuisse locum, quem Dominus specialiter elegerat, vt ibi inuocaretur. Itaque versus illud templum conuersus etiam in media Babylone precabatur Daniel, vt ipse scribit caput t ut t t . versus o. Respond. versus pro tempore ita constitutum a Deo fuisse, vt quanquam vbique inuocari posset nomen ipsius, sacrificari tamen solum in templo Hierosolymitano tunc temporis fas esset, quia et caeremoniae tunc locum habebant, et gratia Dei nondum diffusa erat in omnes Gentes. Denique hac paedagogia Dominus tunc volebat suos ad vnionem fidei et doctrinae exhortari, prouocare, et adducere, et futuram libertatem sub Christo maioremn ostendere, qualis etiam est. Ergo sublatum est illud locorumh vetus discrimen, vti nec iam cultus Dei in sacrificiis hostiarum consistit. Quo fit vt vbique pie colatur et adoretur Deus, et vt illa sacrificia, quae hodie exigit, quae sunt gratiarum actiones, vbique terrarum illi offerri possint. Atque eo praecipue pertinet hic locus Pauli, vt Iudaicum illud locorum discrimen sublatum esse per euangelii praedicationem intelligamus, et quae quantaque sit iam nostra per Christum libertas, per quam et locorum et rituum seruitus nobis per Christum adempta est, cognoscamus. Neque tamen confusionem inducit vel inuehit in ecclesiam Paulus, in qua iubet ipse vt omnia et ordine fiant, quasi iam nolit vllum esse communi totius ecclesiae consilio et delectu constitutum locum, in quem Christiani ad Deum precandum certo tempore conueniant, seque adunent: sed vt sparsi, et, prout quemque feret animi impetus, orent separati et disiecti. Hoc enim plane furiosum esset, et : sed religionem propter loca vllam animis nostris inhaerere vetat quasi locus ipse sanctiorem gratioremque Deo nostram orationem efficiat. Quod superstitiosi homines, id est Papistae etiam non hodie putant. Vnde ex hoc loco votiuae illae ad terram sanctam, et alia quaedam Martyrum loca peregrinationes et precationes merito damnantur, quae ea causa suscipiuntur a superstitiosis, quod nescio quid maioris sanctitatis in illis locis, et ipsi quam Dominus pedibus suis calcauit, terrae inesse iudicant. Quod falsissimum est. Si qua enim hodie est terra maledicta, est Iudaea: et huiusmodi cogitatio plena est idololatriae et blasphemiae. Nec iuuantur huiusmodi superstitiosi homines exenplo Naamani Syri, qui, vt est .Reg. .terrae ipsius sanctae glebas quasdam et onera secum apportauit. Illo enim tempore caeremoniae locum adhuc habebant, et extra terram a se delectam sibi sacrificari Dominus nolebat. Quanquam aliquid in eo Naamani infir mitati concessum esse manifesto apparet, quod et sacrificat, et extra templum Dei. Mos autem iste visitationum monumentorum Martyrum, et terrae sanctae, votiuarumque peregrinationum ex superstitiosa et nimia Martyrum veneratione primum ortus latius postea serpsit, et ex errore errorem produxit. Quam parum honorifice Hierusalem loquatur Chri stus ipse apparet Matth. versus . dum eam homicidam Prophetarum appellat: et post eum Paulus, dum eam seruae et ancillae confert. Galat. .et sequens aetas, quae Apostolorum temporibus vicina fuit, idem sentiebat, quae ne monumenta quidem martyrum saepe norat. Sepultura enim eorum contenti, vt Stephano docemur.Act. , et . venerationem istam, quae cum idololatria coniuncta est, omittebant: imo versus detestabantur et damnabant. Primum Helena Constantini Magni mater mulier superstitioso et femineo quodam zelo commota, terram, quam vocant, sanctam inuisit, non ipsius quidem terrae gratia, sed Christi causa et fidei suae vt verisimile est, magis confirmandae, quia fidem et soam et aliorum ipso aspectu rerum et monumentis passionis Christi (quae a Iudaeis ethnicis, et quibusdam haereticis negabatur) et quae se dulo illa conquisiuit, confirmare voluit. Quanquam iam in eo peccatum est tamen, quod plus fidei Domino cruci, clauuis, et sepulchro, quam ipsi Spiritui sancto, Apostoli scriptis et Euangelistis tribuisse videatur. Sed post orbem Christianum factum supplicarunt superstitiosi ad Martyrum monumenta, ad quae concurrebant, tanquam augustiora quaedam loca, quod illic Martyrum, quorum fides Deo accepta fuerat, ossa iacerent. Sic Monica mater Augustini ex Affrica Mediolanum quotannis pergebat ad Geruasii et Protasii Martyrum sepulchra, quae tempore Ambrosii episcopi eruta fuerant. Nec tamen ossibus et cadaueri ipsorum Martyrum hic honos tribuebatur primum, sed ipsi defunctorum tantum fidei: peccatum est in eo tamen, quia extra verbum Dei id fiebat. Quod ipsum etiam iam quibusdam in ecclesia bonis viris displicuit, et Ærius extitit Constantini Magni saeculo, qui omnia illa et merito quidem damnauit, quanquam ipse, quod iam communi errore haec recepta erant, tanquam haereticus propterea habitus est. Facit enim communis et receptus iam inter omnes error ius et confirmationem vt scribunt Iurisconsulti in L Barbarius D. off. Praetor. Item Vigilantius tempore Hieronymi extitit, qui hoc totum superstitiosi cultus genus in reliquiis sanctorum colendis aperte idololatricum esse probauit. Error tamen obtinuit tum negligentia pastorum, tum quia homines suis commentis potius, quam ex verbo coelesti Deum adorare cupiunt. Inde furiosa aedificatio templorum consequuta, quae in diuorum honorem facta sunt, post annum praesertim oo. a Christo passo sub lustiniano imperatore Constantinopol. homine iis superstitionibus insane addicto, vt apparet ex Procopii libus aedificiis Iustinia. Et post eorum aedificationem, eamque etiam sumptuosam et magnificam religio et veneratio iis addita est, post deinde ipse cultus Dei iis conclusus, aut alligatus, vt nolla sacra legitima et Deo grata oratio extra ea fieri posse ab hominibus etiam Christianis censeretur. Nec illa superstitio deffendi potest exemplo eorum, qui in sepulchrum Elizaei cadauer quoddam festinantes et coacti proiecerant. vt est . Reg. versus . Nam illi cadauer Elizaei non coluerunt: deinde id coacti fecerunt. Demum nulla inde superstitio nata dicitur ad sepulchrum Elizaei: sed tantum proptere fuit doctrina Prophetae, quae in animis hominum adhuc recens inhaerebat, confirmatior facta, et Deus ipse maiori honore ab illius saeculi hominibus cultus. Templa igitur in ecclesiis Dei esse vtile quidem est: sed tamen nec sumptuosa, nec superstitiosa, sed quae ad caput t ut t t iendum populum sint satis commode extructa, et quibus fanctitas nulla religioque ascribatur. Hoc enim est plane superstitiosum et Iudaicum. Primum enim sine templis propriis fuit ecclesia Christiana tempore Apostolorum, et post eos etiam temporibus Iustini Martyris: falsa sant enim quae in Higini et Sexti Roman. episcoporum epistolis consecratione templorum in decretis et alibi extant. Sub Diocletiano primum apparet Christianos habuisse oratoria quaedam, et , vt vocat Eusebus libus . Histor caput t ut o. et Ruffi in Histor. ecclesiast. Templa igitur Christianorum imperatorum aetate et imperio demum aedificari ceperunt, et oratoria dicebantur, quae si ampliora erant, Basilicae: nondum autem aut . Hae Basilicae etiam saepe a Caesarum nominibus, a quibus fuerant extructae, vocabantur, et denominabantur, vti Basuica Constantini euangelium.libus . caput t ut t t . , et caput t ut t t . . postea Apostolorum et Martyrum vocabulis nuncupari ceperant, in quorum erant honorem et memoriam constructa Sozom. libus caput t ut t .quanquam ea Martyribus, non vt diis, fed vt hominibus, quorum memoriam colebant, consecrabant, vti ait Augustinus libus . Ciuit. Dei caput t ut t t . o. et saepe Martyrium ipsum fuit totius Basileae tantum pars quaedam caput t ut t t . . Demum eadem templa consecrari, dedicari, quibusdamque ritibus sancta credi et fieri ceperunt. Quod ante Constantinum Magnum factum et vsurpatum fuisse non videtur. Sed cum primus ipse in loco Caluariae templum Martyrum exaedificasset, postea ad maiorem, vt illi volebant, venerationem, sed potius ad adulationem et ad morem Paganorum, profanatum illud est potius: quam dedicatum, et consecratum a quibusdam insulsis episcopis, Sozomenus libus caput t ut t . et Eusebus libus . vita Constantini. Quo scelere etiam pollutum est templum illud augustum, quod Saluatori nostro Hierosolymis idem Constantinus extruxit. Hunc tamen morem et exemplum secuti sunt postea alii episcopi auide, non spectaro, si ex Dei verbo id fieret, neque quid ex eo mali consequeretur: sed placuit aliis nouitas et ille ritus et inauguratio in Constantini templo iam vsurpota et probara a quibusdam, vt ab Eusebio Caesariensi Rethoricoteros laudata. Itaque Basilius ipse episcopus vir alioqui doctus, ad episcopi etad templi Basilicae consecrationem solenniorem et venerabiliorem alios secum episcopos conuocauit, vt tradit Sozomenus libus caput t ut t . Quod idem factitatum fuisse in occidentalibus ecclesiis, sed postea, apparet ex epistolis Ambrosii. Demum certae caeremoniae sunt institutae, adhibitae, et verba, et precationes, quibus sanctitas ipsis lapidibus inhaereret. Ita repetita et reposita sunt in Dei ecclesia, quae profani homines in dedicandis idoliis suis obseruare consueuerant, quibus agitur Consecr. distinct. . ceterum illa iam dedicata templa appellarunt augusto nomine , vt apparet ex epistolis Sidonii Apollinaris. Quorum etiam templorum inter Christianos, vt inter Iudaeos, tres partes constituerunt. Nempe Sanctum sanctosum, vbi est magnum altare Aʹ : et Sanctum siue , vbi est chorus Sacerdotum canon ntium: , vbi est plebs. Sed quaesitum est, versus quam mundi partem et plagam sit orandum. Respond. Siquidem verbum Dei, a quo solo pendere debemus, spectemus perinde est, neque refert in quam mundi regionem conuersi precemur. Sin autem morem Papistarum, versus Orientem orant, et eodem etiam templorum suorum caput t ut t t ita conuertunt. Vetus quidem ecclesia etiam sub Constantino liberior fuit, vt docet Socrates libus . caput t ut t t . . Rationem Papistae afferunt, quod ad Orientem fuerit situs paradisus. Sed ex Ezechiel versus .respondemus damnatos esse a Deo, qui versus Orientem quadam religione ducti orarent, nec quia ibi primum paradisum collocauerat Deus, voluit templum soum eo vergere. Vrbs enim Hierusalem versus meridiem. Templum autem, quod in monte Sion erat, ad Septentrionem situm fuit, vti apparet ex psalmus . et Ezechiel. o. versus . Depique videntur Papistae veteres Persas idololatras imitari, qui praecise ad Orientem orandum esse docent, tantum abest, vt sit haec traditio Apostolica. Quod item idem Basil.sermo. . Batis. caput t ut t t . . in loco non sacrato mysteria non putat posse celebrari, fallitur et non videt vbi verbum Dei praedicatur, ibi locum esse sacrum . Timoth. versus . Tertio loco ex ipso versus quaeritur. Quo gestu sit orandum. De quo quia nihil est hoc loco diserte praescriptum, sed nec in toto Dei verbo, intelligitur habere ea res liberas obseruationes, modo ne quod offendiculum aliis nimia affectatione vel dissensione praebeamus. Christus ipse et stans et flexis genibus orauit, publicanus stans in templo precatus est, Luc. versus . versus . In Actis videmus positis genibus Christianos veteres saepe orasse Actor. . . et o.Stantes orant, qui spe promissionum Dei erigantur. Flexis autem genibus id faciunt qui, propter peccatorum suorum sensum deiecti coram Deo humiliantur et prosternuntur. Quidam etiam prostrati orarunt, vt Elias .Reg. .Nec in eo synodorum decreta magni esse momenti ad stabiliendam pietatem existimemus, sed morem potius regionis, in qua sumus, sequamur, modo ne sit in eo more et ritu aliqua idololatria apparens. De manibus etiam quaesitum est, quo earum situ, et gestu sit orandum. Resp. Alii iunctis, alii supinis, alii sublatis orarunt, vt docet Clemens Alexandr.libus . Stroma. Itaque totum hoc genus obseruationum et caeremoniarum liberum est. Et quod ait hoc loco Paulus, Attollentes manus, metonymico dictum est. Nam signum pro re signata positum est, vti Isai. versus . nimirum pro ipso cordis affectu, qui ad Deum erigi debet. Hic enim gestus fauorem animi designat, quo preces ad Deum nostras concipi debere significat Apostolus: non quod homines Christianos huic caeremoniae in precandon velit esse alligatos et astrictos. Denique quaeri etiam potest tempore, quo preces concipi et fieri a Christianis debent. Res. Quod quidem ad priuatas, non tantum quotidie semel: sed etiam et bis et saepius in die fieri oportere, nimirum mane et vesperi, cum surgimus aut cubitum discedimus, vt omnes actiones nostrae a Deo incipiant et finiant. Id quod exemplo Dauidis ita faciendum esse monemur psalmus versus et suo saeculo in omnibus familiis factitatum scribit diserte hoc loco Chrysostomus. Quod autem ad precationes publicas nulla fuit ante Christianos imperatores eo lex in ecclesia constituta, cum non auderent Christiani homines propter persecutiones libere conuenire. Post fancitam versus ecclesiae libertatem toties orarunt, quoties ad audiendum Dei verbum, vel ad Sacramentorum participationem colligebatur ecclesia, quia sine precibus nunquam dimittebatur coetus piorum, vti docent, et lustinus Martyr et Tertullian.in Apologet. et Socrates libus caput t ut t I . Certis tamen horis non erant precationes primum institutae, alligatae, et vinctae: sed creuit postea superstitio, et deuincta est certis horis orandi consuetudo et necessitas, etiam sine publico ecclesiae coetu, et sine predicatione verbi Dei. Id quod docet Hieronymus ad Eustochium, adeo quidem, vt etiam sioe conuocatione ecclesiae omnibus pene diei horis preces publicae fieri decernerentur, diluculo, deinde tertia diei, id est, a luce solis exorta supra horizontem hora, post sexta, praeterea nona. Denique sub vespertinum diei tempus, Vnde illae horae inter Papistas dictae sunt canonicae nempe . . . . quibus etiam meminit Clemens Stromat.libus . Sedulius, Cassianus, Beda et alii. Atque haec tota res magnam secum fuperstitionem primum traxit, et verum finem orationis, atque vim extinxit: atque in opinionem meriti, et satisfactionis conuertit. Denique Euchitarum errorem in ecclesiam induxit, qui nihil, nisi precari, id est, demurmurare certa verba solebant, et in eo proram et puppim salutis collocabant, vti diximus. Haec nos omnia breuiter hic complecti voluimus, vt tanquam locus communis haberetur. Sequitur iam vt decoro, quod non tantum in precibus, sed in congressionibus publicis et ecclesiasticis seruandum sit videamus, quod sequentibus versiculis explicatur. Itidem et mulieres amictu honesto, cum verecundia et modestia ornare sese, non, cincinnis, vel auro, vel margaritis, vel pretioso vestitu. est, supra enim viris egit, nunc autem feminis Christianis, quales eas in ecclesia Dei esse et conuenire oporteat, vt ad rite orandum sint comparatae. Quo fit, vt hic Christianarum mulierum officio et decoro duplici ratione et respectu Paulus agat. Nimirum quatenus sunt spectandae tum In sese, tum in totius ecclesiae coetu. Ac in sese debent esse Castae, et Modestae. Coetus autem ecclesiastici ratione, Silentes, et Discentes. Primum igitur ait. Itidem, Nam ne se a consortio et com municatione precum ecclesiae excludi propter sexus infirmitatem, et maiora virorum priuilegia putent mulieres Christianae, docet eundem illis aditum ad Deum patere, et eandem orandi fiduciam dari, quam supra viris esse concessam ostendit. Deus enim suas promissiones vtrique sexus communes proposuit: et tam dicitur Sara parens et mater fidelium mulierum quam Abraham fidelium virorum .Pet. . Communis vtrisque baptismus, Coena Domini, Praedicatio euangelii, fides, et gloria aeterna, quia vtrisque communis est imago Dei. Ergo mulieres,vti et viros, orare, et Deum precari vult: sed tacitas, non autem in coetu eas preces fundere et concipere. Vult autem Paulus eas esse in coetu Domini amictas et vestitas Honeste, Verecunde et Modeste. Atque huic muliebii cultui et ornatui opponit, Cincinnos et calamistros, Aurum et argentum, margaritas in vestibus, Pretiosum siue sumptuosum vestitum. Denique opera bona ab illis requirit et efflagitat, quae opponuntur omni impudicitiae, vanitati, ambitioni, fastui muliebri. Decent aurem maxime opera bona feminas Christianas. Ac primum similis est locus. .Pet.vers. .Tit. versus .Isai. . Dissimile videri potest exemplum et factum Estherae: Esth caput t ut et ludithae, quae se comit et ornat aliquid actura egregium, Respond. Non agi illic precibus, nec coetu Ecelesiae adeundo:sed marito rege, eoque infideli demulcen do: item castris infidelium ingrediendis. Nec hoc ipsum exemplum satis est tutum imitari. Obstare etiam videtur caput t ut t t . .Genes.vers. . vbi annuli et ar millae dantur Rebeccae sponsae Isaaci Resp. Non ad lasciuum ornatum, sed vt esset pignus futuri coniugii, ista Rebeccae fuisse et missa ab Abrahamo et donata. Certum autem est, etsi mulieribus Christianis agatur hoc loco: haec tamen praecepta etiam pertinere ad viros Christianos, quibus eo turpius est comi lasciue, sumptuose et dissolute ornari quod sunt viri et mares. Nam etiam ethnici homines sic docent. Sint procul a nobis iuuenes vt femina compti Fine coli modico forma virilis amat. et M. T.libus . De off.sic. Cum autem pulchritudinis duo genera sint, quorum in altero venustas sit: in altero dignitas: venustatem muliebrem dicere debemus: dignitatem virilem. Ergo et a for ma remoueatur omnis viro non dignus ornatus: et huic simile vitium in gestu motuque caueatur. Et paulo post. Adhibenda est praeterea munditia non odiosa, neque exquisita nimis: tantum quae fogiat agrestem et inhumanam negligentiam. Haec ille. Patres etiam scriptoresque ecclesiastici veluti Tertullian. in libus Habitu mulierum et Cyprian. in libus Cultu virginum nobiscum faciunt, qui haec praecepta ad viros perspicue referunt. Idem in concilio Gangrensi caput t ut t t . . et est in canon n Parsimoniam distinct. . ne res noua aut nullius momenti esse censeatur. Idem etiam statutum est aliis synodis veluti Laodicena. Praeterea haec ipsa praecepta non ad solas mulieres, quae virginitatem vouent inter Papistas, et Nonnae dicuntur, pertinent: sed ad omnes et coniugatas et celibes, et viduas, quemadmodum praeclare hoc loco docet Chrysosto. et Gregor. Nazianzenus in libus . Nam tempore Pauli nondum erant monasteria, nec istae virgines Vestales et Nonnae visae et natae. Hae enim cultus diuini corruptelae sub Vitaliano Pontifice Romano maxime receptae et probatae videntur, sub quo tria haec tanquam venena Christianae pietatis praesentissima nata sunt, et constituta, Monachorum coenobia erecta, Reges in Monachos detonsi, Scortatio quotidiana in statum sanctum canon nizata. Quaesitum versus est primariis mulieribus veluti reginis, principissis, duchissis et huiusmodi aliis primariis feminis, vtrum ad eas quoque haec praecepta sint extendenda. Respond. Etsi discrimen personarum etiam in Dei ecclesia habendum est, omnia tamen etiam in illis, si modu sunt Christianae, ad modestiam, et pudicitiam composita esse debent, quanquam illis multa concedi et possunt et debent pro ratione dignitatis, quae aliis priuatis et priuatorum mulieribus non sunt permittenda. Nam et Solomonis vxoris cultus sumptuosus ille quidem et magnificus describitur laudaturque psalmus . Denique haec eadem praecepta locum habent in mulieribus, etiam cum domi sunt, non tantum cum prodeunt in publicum, et conueniunt in coetu ecclesiae. Perstringit autem Paulus breuiter omnem eum ornatum ascititium, qui est vel In ipso corpore nostro velut cincinni, vel Circa corpus, qualis est vestitus: cultus noster nimius quem damnat, siue ille sit nimius ratione Materie, veluti quia sumptuosior, vel Additae exquisitaeque lautit iae, venustatis, aut operae manus. Ad primum pertinet . Palliola enim illa fere esle solebant sumptuosissima, magnique pretii, vt ex disputatione Hieronym. aduersus Iouinia. intelligitur, purpurea scilicet. Ad secundum membrum, et ad exquisitas lautitias vestitus pertinent ornamenta margaritarum, auri, et phrygionicae operae quae adduntur. Irem torques, armillae, annuli, . huiusmodi quibus Tertullianus libus Habitu mulierum: et Cyprianus quoque. Et pulchra est veraque illa Plauti sententia in Mostell. scen. .Act. . Postea nequaquam exornata est bene, si morata est male. Pulchrum ornatum turpes mores peius coeno collinunt. Sed tamen, nequa hic superstitio nascatur, auri vsum prorsus non damnat Paulus, quemadmodum nec margaritarum: vti nec Petrus Palliorum. sed tantum nimiam in iis lasciuiam, arrogantiam, sumptum, fastum, immodostiaeque plenam cultus muliebris rationem et Christianis indecoram. Quanquam enim longe potius animi in muliere dissoluti aut superbi ratio habenda est, quam externi ornatus: tamen nec externus iste cultus, qui impudicitiam aut proteruiam redolet, maleque modestae mulieri et probae conuenit, tolerandus est. Ac ea ipsa re sunt leges sumptuariae a Magistratibus Christianis ferendae. Quae luxu etiam vetus ecclesia in Synodis repressit. Oportet enim eo modo mulieres Christianas vestiri, quo interna earum pudicitia apparere possit, etiam infidelibus hominibus. Nam vt, et recte quidem, suo saeculo est conquestus Chrysostom. quaedam mulieres ita exornatae ad templum et coetum Domini incedunt, et ad sacram Domini Coenam sumendam accedunt, vt illic potius saltaturae, quam Deum precaturae videantur. Nec versus iis prodest haec exceptio, Sic culta viro et marito meo placeo. Nec enim illae, vt lenoni marito placeant, debent studere: et quae sic exornata, aut fuco pigmentata incedit, certe naturam formamque, quam a Deo accepit, odit. Sed neque haec altera earum ratio est audienda, Sunt haec omnia ex genere. Neque enim haec cum offendiculum cuiquam praebent, sunt adiaphora: sed damnata sunt, iisque est abstinendum. In summa cultum mulierum non damnat Paulus, modo sit Honestus, et Modestiae verecundiaeque Christianarum mulierum conueniens et consentaneus. Et recte etiam docet Plutarchus libus .Sympos.quaest. . abstersionem sordium et spurcitiei a cultu inhonesto et sumptuoso differre. Sed (quod decet mulieres pietatem spondentes) operibus bonis. A' est. Fastui enim et superbiae, atque lasciuae illi mulierum pompae superiori versiculo descriptae verum earum ornatum opponit, nimirum bona opera, id est, pro externo ornatu, vt loquitur Petrus, internum requirit qui in eo positus est, vt sit earum animus placidus et quietus, nullisque vitiis expugnari possit. Rationem autem addit ab officio ductam. Nempe, quod honesta et sancta opera versus Christianas mulieres et religionem profitentes deceant: non autem ille externus vestitus, quo pudor omnis ab illis proiectus et conculcatus videtur exulare. Mulier cum silentio discito cum omni subiectione. Alterum et secundum mulieribus Christianis praeceptum, quod ad ecclesiae publicique coetus politiam et decorum pertinet, Ne in eo loquantur, sed sileant, et discant. Similis huic locus est. .Corinth. versus . Id quod etiam consilio Chartaginensi caput t ut t t . . constitutum est, referturque canon n. mulier distinct. . quantumuis docta et pia sit ista mulier. Dissimilia tamen exempla videntur afferri posse. De Debora Iudic. caput t ut t t . . et Olda mulieribus prophetissis .Reg. . versus . quae in ecclesia docuerunt. Sed responsio parata est, illa nimirum exempla plane esse extraordinaria, itaque haec Pauli praecepta minime immutare. Affertur etiam illud quod Eusebus libus .devita Constantini scripsit, mulieres eligere e suo sexu solitas fuisse aliquas, quae eas docerent ne in publicis congressionibus conuenirent cum viris, quod Licinii imperatoris Rom. edicto, et lege in Syria simul cum viris congregari et conuenire vetabantur. Sed respondemus, Illud praeter morem ecclesiae, et praeter Dei praecepta iussum esse a Licinio homine profano, vt mulieres ipsae in coetu mulierum docerent, non autem cum viris ad preces et conciones conuenirent. Denique quod Pepuzianorum haereticorum secta, et sententia dici posse videtur habet facilem responsionem. Voluerunt illi quidem, sed haeretici, mulieres esse posse? et presbyteridas in ecclesia, et docere, et Sacramenta quoque administrare (id quod hodie Papistae ex Marcionitarum dogmate obstetricibus in casu necessitatis concedunt, vt nimirum paruulos baptizarent) Verum propterea ab omnibus orthodoxis sunt Pepuziani damnati, atque etiam Synodo Chartaginensi a. vt diximus, et meritissimo. Hoc autem praeceptum Pauli locum habet, dum sunt in coetu publico mulieres: non autem cum sunt domi suae, quia familiam suam instituere posfunt priuatim, maxime si desit paterfamilias, et sint viduae. Nam tunc precari Deum, et docere suos liberos Dei metum, et possunt et debent. Requirit autem Paulus et silentium, ne vices loquendi sibi dandas esse putent mulieres, quanquam fortasse, modestiae causa primae, in ecclesia loqui nollent. Deinde ab iisdem subiectionem postulat, ne putent aequum, vt propter maritorum suorum dignitatem et opes:vel propter etiam familiam suam ipsae saltem secundum Pastores et Ministros verbi Dei aliquod munus ecclesiasticum gerant. Hoc enim illis prorsus interdictum est a Spiritu sancto. Huius autem prohibitionis variae sunt rationes, quas affert Paulus sequentibus versiculis. Mulieri enim docere non permitto, neque auctoritatem vsurpare in virum, sed esse in silentio. Prima ratio quae explicatur hoc loco, a differentia, quae a Deo ipso constituta est inter vtrunque sexus virilem nempe et muliebrem, ducta est. Secunda versus a genere. Deus neque mulieres praeesse vult, neque docere, neque in viros auctoritatem vsurpare: At qui loquitur in Eccesia siue praeest ea et docet, in viros sumit quoddam imperium et auctoritatem. Ergo mulieres loqui in ecclesia neque possunt, neque debent. Nec obstat quod eas in Diaconatum alleget Paulus inf. caput t ut t t . versus . Nudum enim illae manuum ministerium praebent, diaconis autem ipsis parent. Sed ex hoc loco eo quoque inter quosdam disputatum est, Vtrum honestum sit mulieres regnare, id est, viris imperare, et summum imperium et ius in viros et mares obtinere. Id quod in Hispania, Anglia, Scotia variisque aliis regionibus locum habet. Cuius etiam rei extant exenpla in Semiramide Assyriorum regina, Candace Ethiopum Actor. . versus . Cleopatra Ægyptiorum sub Augusto, et Zenobia fortissima muliere sub Adriano imperatore (cuius Zenobiae imperio etiam multae ecclesiae Christianae paruerunt. In populo autem Dei nihil quicquam tale habemus, siue Iudaicum siue Israeliticum regnum spectetur. Nam quod Athalia potest afferri . Reg. . facile diluitur: fuit enim vsurpatio et inuasio iniusta regni ea Athaliae dominatio: non autem regnum et potestas legitima cui populus lubens assentiretur vt postea apparuit. Quare uste quoque illa a summo sacrificatore loiada regni solio deturbata et deiecta, est, atque etiam propter vsurpatum regnum necata. Quod Amazonum regno commemoratur, primum vt fabulosum non fuerit (quemadmodum omnino fabulosum non putant Arrianus, et Q Curtius quique res gestas Alexandri Magni scripserunt) tamen praeter rerum naturam constitutum est illud regnum, et in virilis sexus apertam contumeliam. Quid enim magis portentosum et monstrosum et a muliebris ingenii mansuetudine alienum, quam videre armatarum mulierum exercitum contra viros concurrentem: ac latissimam quandam terrae plagam cernere, quae omnino viris et maribus careret. Itaque videntur illae contra ipsam feminei sexus vel potius humanam naturam pugnasse, et auxilium, quod a Deo optimum et praestantissimum paratum est mulieribus, nempe maritos reiecisse. Vnde prorsus breuique tempore tota illa Amazonum gens deleta est. Sed ad propositam quaestionem reuertamur. Quanquam versus Isai. . vers.ii. pro magno Dei maledictionis signo positum legimus, quod pueri et mulieres imperium in aliqua gente obtineant: tamen illud ipsum non. est perpetuum. Saepe enim et pueri reges, velut Solomon et Iosias, sanctissime et felicissime regnarunt, fuitque eorum imperium omni bonorum genere a Deo cumulatum. Idem mulieribus quibusdam, et earum imperio dici potest, quibus Dominus mirum in modum benedixit, vt ex variis historiis apparet. Certe illustrissima regina Angliae Elizabeta, quae nunc felicissime regnat, dici potest, nihil terrarum orbem vidisse. vnquam illius regno felicius et optabilius. Sapientertamen sibi consuluisse videntur ii populi, qui legibus suis et publico iure cauerunt, ne inter se, et in sese feminae dominarentur, summumque ius et imperium haberent, si genus ipsum muliebre cum virili conferamus, quia ad multa munia, quae regni administratio requirit, sunt illae minus propter sexus sui naturam et imbecillitatem a ptae et inhabiles quale est praeesse exercitui, ius dicere in publico sedentes. Quae certe res dedecent prorsus muliebrem verecundiam. Vnde iure ciuili Roman. L. mulieres D. Regul. Iuris mulieres a virilibus muneribus et officiis administrandis recte arcentur: qualia sunt etiam quae in publico exerceri debent. Et illud est August. libus . Nupt. caput t ut t t . . Nec dubitari potest viros potius feminis, quam feminas viris principari. Vnde non potest mulier esse Roman. imperatrix et regina, et cum Athalia in ludaea et Irene mater Constantini tertii imperium Constantinopoli. gerere voluit, vtraque omnia subuertit, Idolorum cultum in Dei ecclesiam inuexit, et haec Saracenis Roma. imperium lacerandum obiecit. Vnde et Carolus Magnus fuit tunc temporis in Romanum imperium asciscendus in Occidente: et Nicephorus in Oriente. Vbi autem inferiores iurisdictiones quales Ducum, Comitum, Baronum, Castellanorum, sunt patrimoniales, vt in Gallia, illae a mulieribus haberi et possideri possunt, meo quidem iudicio, quia non sunt summa imperia istae dignitates, et officia: sed tamen ab iisdem mulieribus nec possunt, nec debent hae iurisdictiones exerceri: sed a viris per eas delegatis. Quanquam hoc omnino perperam et pessime receptum est vsquam gentium, vt sit iurisdictio vlla pars patrimonii, et reditus nostri ac dominii, sed tam late patet et grassatur in omnia auaritia, vt etiam res sacratissimas, qualis est Magistratus, fecerit patrimoniales et in censu numeret : non autem virtuti et doctrinae eorum, qui sunt caput t ut t t aces eorum munerum, tribuat. Vide quae scribuntur canon Mulierem . quaest. . hoc argumento. Adam enim prior formatus est, deinde Eua. A’ oy a est saperioris sententiae ab ordine naturali ducta, quem Dominus Deus inter vtrumque sexus constituit rerum initio, et statim ab ipsa vtriusque creatione. Is autem fuit, vt pareret mulier. Vir autem caput t ut t t ut et superior esset. Id quod ex ipso ordine creationis apparet. Adam enim, qui est mas et vir, prior creatus est. Eua autem, quae est femina, posterior. Sed tamen eodem die vt docetur tum Genes. caput t ut t t .I.vers. . tum versus . Non tam autem ex natiuitatis ordine Paulus argumentatur et probat virum superiorem esse: quam ex fine creationis mulieris. Nam creata est foe mina, vt esset viro in adiutorium, et ad eum, tanquam suum propriumque finem respiceret. Quae autem ad finem aliquem destinantur illique subseruiunt, sunt eo fine minora, inferiora, ac illi subiecta. Id quod verum esse ratio omnis et naturalis et Philosophica docet. Nam alioquin a solo natiuitatis et productionis tempore, et ordine ratio ducta nihil efficit et concludit. Pisces enim herbae, sydera et reliquae omnes creaturae, quae homini subiiciuntur ex Dei praecepto psalmus .praeferendae tamen homini essent contra mentem et Christi, et Pauli. Omnia enim propter hominem facta sunt, etiam Sabbatum ipsum: non autem homo propter Sabbatum. Et Adam non fuit seductus: sed mulier seducta, causa transgressionis fuit. Alterum argumentum a causa tum efficiente, tum incurrente sumptum. Efficiens igitur causa est Dei praeceptum et voluntas, quae eam mulieri poenam inflixit. Incurrens autem, transgressio mulieris, propter quam talem poenam merita est et huic seruituti et subiectioni addicta. Æquum enim fuit, vt quae seipsam regere non potuit, alterius consilio et imperio regenda subiiceretur a Deo. Est autem subiecta viri imperio et potestati, vt est Genes. . Quanquam autem illud Mosis proprie pertinet ad virum et mulierem coniuges inter se: non autem vt quilibet viri in quaslibet mulieres imperium sibi arripiant:tamem ex eo intelligitur, in quem gradum viri supra mulieres euecti sint a Deo. Propter transgressionem autem mulieris facta iam est durior et seruilior mulieris conditio, quae ad virum tantum suum tanquam ad suum finem tunc spectabat. Sed nunc aerumna et iugum additum est huic seruituti, quae prius erat omnino et liberalis et voluntaria. Nunc enim dura est, etiam cum est ad virum et maritum proprium. Ex quo ipso apparet Deum et confirmasse priorem subiectionem, et eam propter peccatum effecisse duriorem et austeriorem. Valde autem notandum est, quod ex verbo sedacta colligit Bernard. sermo. Duplici Baptis. his verbis, Serpens o Eua decepit te, non impulit, aut coegit, mulier tibi, o Adam ligno dedit: sed offerendo, non vtique violentiam inferendo. Neque enim potestate illius, sed tua voluntate factum est, vt eius voci plus obedieris, quam diuinae. Seruabitur tamen liberos gignendo, si manserit in fide, ac charitate, et sanctificatione cum modestia. Hypophora est quae magnam consolationem tamen continet, ne se prorsus spe salutis orbatas esse mulieres existiment. Id quod illis potuit in animum incidere, vel nobis etiamipsis, dum eas esse nobis tanti causas mali audimus. Per eas enim factum est, vt vniuersum genus humanum siue virile, siue etiam muliebre periret. Ergo prorsus salutis exortes videbantur. Sed contra Paulus. Hanc ipsam poenam transgressionis, et hanc in coniugio subiectionem mulierum docet in ipsarum commodum et salutem cedere mira Dei sapientia nimirum, qui e tenebris lucem eduxit, vt est . Chorinth. . versus . Sic conuertit hoc suum in eas iudicium Dominus in earum ipsarum consolationem et salutis viam, dum hanc subiectionem erga maritos vocationem earum propriam esse statuit. In quo illud primum est obseruandum vocem non denotare hoc loco causam efficientem: sed mediam tantum, per quam, tanquam per iter a Deo demonstratum, est illis pergendum et progrediendum. In quo peccant Papistae et Pelagiani, omnesque Operistae, et quidem grauiter, qui salutis nostrae causas in nostris operibus quaerunt et constituunt. Quid enim viduis, quae nullos liberos vnquam susceperunt: virginibus, et iis etiam quae cum sint coniuges, nullos liberos tamen pepererunt, futurum esset (vt recte hoc loco Chrysostom. animaduertit) si salus mulierum tota pendet? Certe saluae non fierent. Sed et Thomas Aquinas hic delirat, dum laudes virginitatis et celibatus cum hoc Pauli dicto conciliare, et placare nititur, quod cum illis aperte et perpiscue pugnat. Ergo hic vocatio et munus mulierum describitur etiam in eo ipso, in quo poenam sui peccati sentiunt. Est autem, vt liberos non tantum suscipiant et gignant: sed vt educent, curent, et onera illa primae liberorum nutricationi, scerte quidem molestissima, lubentes volentesque deuorent et suscipiant. T enim hoc loco non tantum parturitionem ipsam mulierum significat: sed quicquid illi adiunctum est, et imminet iustae matrum curae, vt liberi editi educantur. Vnde merito matres puerperae damnantur, quae filios, si possunt, suos non alunt, quo Plutarchus in libus Liberorum Educatio. et dictum Gregorii in canon n. Ad eius distinct. . Mille quidem sunt taedia, quae contra Iouinia. enumerat Hieronym.tam minutim, vt ipse puerpera fuisse aliquando videatur, qui tamen perpetuo vixit celebs. Mille etiam dolores et molestiae non tantum leuiter degustandae: sed diutissime deuorandae, tum in partu, tum post partum. Quae tamen omnia si libenti et grato animo deuorat, atque suscipit mater, Deo grata est, et in sua vocatione incedit: ad trimatum autem vsque lex Ciuilis iubet vt mater ipsa alat liberos suos, eosque praecipue curet. Sed addit Paulus alias quoque virtutes, quas esse necessarias ostendit, vt mulier Deo placeat, quarum aliae communes illis sunt etiam cum viris, nempe Fides, et Charitas: aliae illarum propriae, Sanctificatio, et Modestia. Quae enim virtus nos Deo commendat est fides. Illa enim nos et deducit ad Christum, et cum eo coniungit. Illa charitatem quoque gignit, extra quam nihil a matribus ipsis fieri Deo gratum potest, quia si inuitae, repugnantes, et coactae potius officium faciunt, quam ex charitate, displicent Deo. Sanctificatio, quam requirit a mulieribus, non est tantum generalis omnium vitae actionum ad Dei voluntatem conformatio .Thess. . versus . sed maxime sanctimonia quaedam corporis, qua se vxores et mulieres ab omni turpitudine, immunditia, et lasciuia puras conseruant, quae impudicitie opponitur: et alio nomine dicitur castitas. Modestia, luxui et sumptuoso illi cultui, quo superius dixit, opponitur."you can retest the document in collatinus to see what errors remain, so that the data cleansing script improves with each attempt.
To lemmatise more quickly, you can retry the stopwords in advance.
code to uninstall an incorrectly located library