EPISTOLA

D. PAVLI AD EPHESIOS,
QVA
rationem Christianismi breuiter iuxta et
locuplete, ut nulla breuius simul et locu
pletius explicat, uersa paulo libe-
rius, ne peregrini idiotismi
rudiores scripturarum of-
fenderent, bona tamen fi-
de, sententiis Aposto-
li appensis.

In eandem Commentarius.

PER MARTINVM BVCERVM,

PRouidentia Dei compara-
tum est, clarissime et reli-
giosissime Princeps, ut quam
docunque hactenus sincera
Dei scientia in publicum
prodierit, ilico et errorum
uenti, undique ingruerint,
qui si deturbare e medio il-
lam nequirent, tantum pulueris tamen opinionum terre-
na resipientium, atque inde dissidiorum excitarint, ut
per paucis, hoc est, electis duntaxat, atque ex his multis ne-
quaquam ἀνιδρωτι, illa rite conspecta fuerit. Visum
namque Deo soli bono ac sapienti est, bonitatis ac uirtutis
suae gloriam, contra luctantibus potestatibus aduersariis,
et ex infirmitate suorum illustrem reddere. Hinc sanctis
non cum sanguine et carne, humano scilicet hoste, sed ad
uersus caelestes uersutias, mundi dominos, praeter bellum,
quod caro ipsorum, aduersus spiritum citra inducias gerit, non
minus saeuum et atrox, quamanceps et periculosum,
perpetuo depugnandum est.

Quapropter, si idem hodie, reuecta nobis Euangelii
lampade, usu ueniat, ut immissis multiplicium haereseon, at-
que imposturarum turbinibus, mendacii author, qui dum
atrium suum humanis traditionibus satis munitum tranquil-
le possedit, egit quietius, dum pellere rursus mundo illam
nequit, obscurare tamen adeo conetur, ut a paucis plane
agnosci, a nonnullis ne uideri quidem possit, par erit, ut me-
mores, sic bonam dei uoluntatem decreuisse, atque quemad
modum antea, ita modo quoque id ita temperaturam, ut inde
cum uirtus tum bonitas sua clarior reddatur, boni consili
um patris nostri super nos, ubique quae saluti nobis sint pro
spicientis, consulamus, et ex animo, etiam pro hac re grati
as ipsi agamus. Et enim si recte rationem subduxerimus,
haud parum, animos nostros confirmabit etiam, quod quam Eu
angelii ueritatem profitemur, princeps tenebrarum ad eun
dem modum excipit, quo olim ab ipso seruatore, ciusque ; Apo
stolis praedicatam excepit.

Quam mox enĩ praeter grauissimas psecutionum pro-
cellas, innumeris insanorum dogmatum fluctibus, quorum ab
surditatem nescias, an uarietatem atque inter se pugnantiam
magis admireris, cymbam Euangelii ille quatiebat iacta-
batq. Idque ; haudquaquam sine successu, quippe breui a Pau
lo, quo nemo unquam maiore uel sedulitate, uel dexterita
te, Christum praedicauit, neque placere ad bonum omnibus
quisquam magis studuit, ut qui omnibus omnia fieret, ut uel
aliquos lucraretur, omnes Asianos abalienauerat. Timo-
theo siquidem suo sic quaestum legimus. Nosti hoc, quod
auersati fuerint me omnes, qui sunt in Asia, id est, indu-
bie plurimi.

Vt autem obturbantibus uariis errorum sectis, animos
nequaquam despondere, sed assumere potius debemus,
quod cum ita Domino uisum sit, oporteat, id non minus
ad promouendam nostram salutem, quam ipsius gloriam illu
strandam facere, qui probatos suos, inter huiusmodi turbi-
nes, et utiliter exercet, et magnifice prodit, ita conuenit
nihilominus illis pro uiribus spiritus, cuique diuinitus dona
ti, obuiamire, dareque ; operam, ut luce scripturarum, figmento
rum humanae rationis tenebras, dispellamus, quod nos qui
Christi sumus deceat, haudquaquam minore studio, cum
hoc nostrocapite colligere, quam aduersarius soleat disper
gere. Cumque ; ueterator iste, a contemplatione solis diuinae
bonitatis, unde omnis cum iustitia, tum salus certo gigni-
tur, modis omnibus, ad suspiciendum nihili, ac euanidum
humanae industriae uirtutisque splendorem, unde nihil nisi
fastidiosa hypocrisis, et certa pernities indubitato nasci-
tur, animos mortalium detorquere conatur, nobis praeci-
pue in hoc incumbendum est, ut fide Euangelii hominibus
oculi corroborentur, quouiuificos solis illis diuinae bene-
uolentiae radios, rite percipere queant.

Quemadmodum enim Paulo benignitatem Dei omni
studio attollenti, Satanae satellites praedicando circum-
cisionem, Sabbatha et idgenus externa, ad quae homi-
numuires possunt pertingere, negocium facessebant, sic
postea adserentibus candem, sanctis Dei confessoribus,
et liberae electioni eius, bonitatique  omnia accepta ferenti
bus, hostis ille ueritatis, similibus instructos armis suos
obiecit, qui libero arbitrio, nostrisisque  operibus nihil non

tribuerent. Donec Mahometh sua figmenta, operibus
mixta legis, et nostri, sua iuncta in speciem Euangelicis,
orbi obtruscrunt, eoque ; rem perduxerunt, ut nihil fere fidu
tiae in bonitatem Dei, omnis uero spes, in conficta ab ho-
minibus opera, eaque nullam frugem proximis adferen-
tia, cuiusmodi bona opera Deus requirit, tantum non ab
uniuerso mundo collocaretur.

Eodem consilio, reddito dudum nobis Euangelio, ex quo
iam orbis discere incipit, nos natura filios irae, et nihil bo
ni a nobis uel cogitare posse, Dei autem, qui ante conditum
mundum nos sibi in filios elegit, gratuita beneuolentia spi
ritum sanguine CHRISTI promeritum donari, quo de
ipsius bonitate, ut bene speramus, ita et studio ipsius, ad
honesta sanctaque ; rapimur, praecipue autem, ut proximis
commodemus, neque dubitamus, hac uelut arra obsignati in
redemptionem, olim nos Christi beneficio, omnis peccati
puros, et aeternae felicitatis plene compotes fore, salutis
nostrae inimicus, rursum excitat, qui ad externa opera, ea
que ; non solum infrugifera, sed et noxia, a fidutia benignitatis
diuinae, acriore, quam ulli antea studio, reuocare laborant.
Baptismum siquidem hi, imo rebaptismum supra quam
dici queat, urgent, sed quo te ab omnibus, qui illum reiici-
unt, quamlibet sanctis Christi membris separes, atque ne
magistratui, quem et negant posse Christianumesse, iu-
rando, et arma pro re publica sumendo obtempares, adstrin
gas. Hi praedestinationis et electionis Dei certitudinem
rident, et in impletione legis, sed ad ipsorum interpre-
tationem, saepe absurdam, ad quam uires quoque adesse

omnibus hominibus adseruerant, spem figere docent.
Hinc beneuolentiae Dei praedicationem, hoc est, Euange-
lion, efficere blasphemant, ut homines a bonis operibus
cessent, salutem a merito Christi frustra expectantes, cum
tamen, nullum prorsus a nobis bonum opus sieri possit,
nisi id sensus amorq bonitatis Dei gignat. Sed non hic
tantum nobis isti impingunt, quod ipsi peccant. Pecca-
tum ipsi falsam et euanidam opinionem faciunt, quia
non sit creatura D E I coque ; olim etiam prorsus euani-
turum, tùmque saluos fore, et daemones et impios uni-
uersos, quem hoc figmentum, qui id receperit, non red-
dat socordem, bonorumque operum negligentem, cum eti-
am impio sibi, aditum ad beatem uitam fore, et si paulo
serius putet?

Istis profecto usu uenit, quod et Iudaeis, mundique ; sapi
entibus olim. Suam quaerunt istitiam statuere, igitur DEI
iustitiae quae per fidem est, subdi nequeunt, et indulgen-
tes fidentesque ; ingeniis suis, sapientes esse uolunt, ideo plus
nimio stulti fiunt. Verum dum insolentem prae se graut
tatem, rerumque uitae praesentis contemptum, praeser
tim apud cos, qui fermentum eorum nondum recaepe-
runt, prae se ferunt, minime paucis, quibus zelus aliquis
est, sed scientia carens, imponunt. Nam ingeniun
numanum praecipue admirari solet, quicquid a uulgari
ratione uiuendi abhorret, etiamsi ne pilum quidem bo-
nae frugis adferat, qua certe occasione, Romanenses ab-
dicantes connubium, et Mahomethani uinum, et Mo-
nachi usum carnium, ac rerum quarundam aliarum, in

quarum tamen usu ut nulla est impuritas, ita nulla in absti
nentia earum sanctitas, totum fere mundum dementa-
runt. Porro ut istorum impostura serpat, non paruum mo
mentum adfert, eorumqui CHRISTI esseuo-
lunt infirmitas ne dicam, an socordia et detestanda le-
uitas. Dum enim simpliciores, nondum scilicet a spiritu
intus satis roborati, uident tam imparem doctrina Euan-
gelica uitam apud eos, qui illam profitentur, minimo nego
tio ab iis, qui speciem aliquam eius prae se ferunt, persua-
dentur, non esse eam uere Euangelicam doctrinam, quam
illi praedicant. Vae igitur nobis, si blasphemandi doctri-
nam CHRISTI, et offensionis pusillorum oc
casionem dederimus.

Praeter hos, sunt et ex iis, qui Euangelii purissimi uin
dices sibi uideri uolunt, neque sane uulgariter in prouchen
do illo, sudarunt, qui nescio qua animis ipsorumobfusa,
contentionis et φιλαυτίας incertum, an stuporis et
ignorantiae nubecula, Sacramentis, quae symbola sunt
Christianorum, et externo uerbo, ea tribuunt, unde di
uinae beneuolentiae, uirtutisque  claritas non parum obscu-
ratur. Vehicula enim illa faciunt, spiritus sancti, et fidei,
cum haec donet sola bonitas Dei, impetrata morte CHRI
STI. Hi ex eadem cognitionis gratiae Dei angustia, et
sanctorum salutem aeternam negant, dum hic, qui Chri-
sto uere crediderint, rursum posse excidere, non tam in-
considerate, quam periculose affirmant. Quae enim fi-
des, quae se dubitet habere repositam sibi penes Deum ui-
tam aeternam, hoc est, esse filium atque haeredem Dei? Iam

DEVS suis, pro fide ipsorum facit.

Proinde cum tam multis errorum nubibus Christi ad
uerfarius, contra restitutam nobis illius lucem Euange-
licam, perstrenue adhuc pugnet, nouosque ; cottidie excitet,
abusus et sanctorum ignorantia et infirmitate, sit deniq
eius in omnibus idem conatus, nimirum, ut opera manuum
suarum homines adorent, et non ut deploratos pecca-
tores, diuinae bencuolentiae, sanguiniqueCHRISTI cu-
randos plena fide sese contradant, debent profecto, qui-
bus Christi gloria, electorumque ; salus chara existit, nihil
uicissim omittere, quo regni CHRISTI Euan-
gelion, et bonitatis DEI praedicatio, quam in primis
uniuersa scriptura ubique in culcat, orbis magis ac magis
agnoscat. Vere enim sordebunt nobis nostra, ubi diuinae
bonitatis gustum recte percaeperimus, neque cessabimus
tum a bonis operibus, sed gnauiter demum illis incum-
bemus, toti scilicet eo rapti, ut gratificari patri nostro
studeamus.

Cum ucro Paulus in praedicanda DEI praedestina-
tione, electione, amplissimaque ; in nos bonitate et efficacia
sanguinis CHRISTI, hoc est, in annunciando syncero
Euangelio, docendaque  doctrina certae salutis, ita excelluerit,
ut non paruo interuallo, alios sacros scriptores post se
reliquerit, praesertim si lucem, et copiam spectes, optan-
dum est, ut illius Epistolae quam familiarissimae Chri-
stianis omnibus reddantur. Qui sane eas recte teneret,
cum sibi tum aliis, quoslibet facile errores auerteret.

Equidem igitur ut huc fratribus scripturarum rudioribus
adiutor essem, quibus et V. Fabus Capito paratis nuper in
Hoseam haudquaquam uulgaribus commentariis, et M.
Cellarius opere, de Operibus Dei in quo diuina bonitas
magnifice praedicatur, plurimum consuluerunt, Epistolam
illus ad Ephesios, hisce diebus enarrandam mihi de sum-
psi . Visum enim mihi est, doctrinam Christi, breui-
ter iuxta et luculenter, atque copiose adeo complexa esse, ut
his nominibus, nullam aliam ei praeferendam existimem, totiusque ;
sacrae scientiae, compendium recte habendum censeam.

Docet quidem fusius etscripturis communitius, ea quae
Romams scripta extat, omnem carnem peccato obnoxiam,
a lege non esse nisi peccati cognitionem, non iustitiam, a gra
tia Dei, et merito Christi hanc prouenire, omnia ab ele-
ctione libera Dei pendere, abnegatione nostri, et dilectio
ne proximi Deo gratificandum, magistratui parendum,
offendicula fratrum cauenda, eandem esse Gentium et Iu-
daeorum redemptionem, sedhaec nostra, de his omnibus,
et breuius, et ut uidetur luce maiore disserit, tum maie-
statem Christi Paulo magnificentius praedicat, et de ui-
tae Christianae officiis disputat distinctius, et admodum
locuplete.

Hanc ergo quam uel solam, si recte intelligatur, satis
esse puto, et ad gratiam Christi commendandam, et uitam
quam pientissime instituendam, tum errores quosque con-
uincendos, uerti primum, paulo liberius, ne idiotismi par
tim Ebraei, partim peculiariter Paulini, rudioribus ne-
bulam aliquam offunderent. Optarim enimut dum extat

utrunque  instiumentum sua lingua, et gratia Deo, multi
sunt hodie, qui eas linguas calleant, ut ad fontes semper
redire liceat, si quid interpretes, parum assequerentur, ea
libertas in uertendis sacris adhiberetur, quam sibi fidi in
terpretes permittunt in prophanis. Qui enim dices in lin
guam aliquam uersum, quod in ea non dum propter alte-
rius linguae ex qua uersum est idiotismos, potest intelligis?
Scio religionem hanc interpretum, maiestati scriptura-
rum tributam, sed ut dixi autogropha spiritus extant, ad
quae semper potest corrigi, sicubi interpretes dormitent,
quarc mihi praestare uidetur, dum uersionibus iis con-
suli debet, qui sacras linguas Ebraeam et Graecam igno-
rant, neque sacrorum scriptorum schematis assueti sunt, ut quam
familiarissime et planissime etiam sacra tranfferrentur.
Id igitur pro mea tenuitate in hac Epistola dedi operam,
quid assecutus sim alii iudicent. Si cui uidear alicubi ma-
gis paraphrasten egisse quam interpretem, is si libet ita
quoque me nominet, uideor mihi tamen nihil a mente Pauli
alienum assuisse. Adieci deinde et commentarium, quo
singula Epistolae huius pro uirili explicare iis, qui in Pau
linis literis nondum exerciti sunt, et quidem omnia sim-
pliciẞime sum annisus, ut successerit fratrum esto iuditium.

Quicquid hoc operis est, tibi clarissime princeps dedi
care decreui, qui tanta sedulitate, regnum Christi, synce-
ranque  ueritatis cognitionem plantare apud tuos studes, con
uocatis undique uiris pie doctis, comptempto et nequaquam
uulgari in quod tuam dignitatem et opes adducis pericu
lo, et sumptu, quem huius caussa haudquaquam medio-

crem facere incoepisti. Cui siquidem principum rectius sa
crorum commentarii inscribantur, quam ei qui sacrorum
scientiam suo locohabet, digneque ; colit? Inter quos admo-
dum paucos tua celsitudo praeclare fulget, quae cum syn
ceriore pietatis doctrina, et linguarum studia, sine quibus
nulla solida eruditio constat, suis coniungi curat. Neque pa
rum uero huc audaciae me prouocauit, quod sciam, te cam
Christi cognitionem nactum, quam haec Pauli Epistola,
ut et reliquae omnes, tradit, cui nihiladhaereat adhuc,
fermenti commentorum rationis humanae, quae dixerit uale
mundi elementis, confiteatur plantantem ct rigantem nihil
esse, ne quid nostris operibus arrogemus, sacrum tamen
habeat externum quoque Euangelii, exhortationisque ; in
Domino, usum, et si uehiculum spiritus inde nullum faciat,
de quare Caspar Schuenftfeldius tuus, pro eximia sua re
uelatione, praeclare scripsit, neque sacramenta contemnat,
sed suo loco, pro symbolis scilicet externae communionis inter
Christianos et instituendae et alendae, habeat.

Hanc nostram itaque qualemcunque operam celsitudo tua
sibi incupatam, eo animo excipiat, quo quemlibet ad pro
mouendam Christi gloriam in quouis conatum solet, hoc est,
iucundo et fauenti, quodque ; coepit, post doctrinam Chri-
sti synceram, et nullis humanis figmentis fermentatam,
pergat curare, ut linguas et aliae frugi artes, iuuentus
eius doceatur, neque audiat non tam regiliosos ut uideri uo
lunt, quam fastidiosos quosdam, qui haec sancta Dei dona
contemnunt, a spiritu uolentes omnia discere, cum quo haud
perinde magnam familiaritatem habent, qui profecto di-

gni essent, ut et uentri suo cibum, item ab illo per miracu
lum cogerentur expectare, donec discerent, non minus ad
sanctam eruditionem, nostram operam adhibendam, quan
quam omnia bona ueraque  doceat solus spiritus Dei, quam
ut corpori parentur alimenta, quod et ipsum sola uir-
tus Dei sustentat. Etenim dum rectis iudiciis plurimi
pollebunt, et minus loci inueniet impostura, et amplior
in rebus singulis bonitatis Dei admiratio atque cognitio,
plurimum ad pietatem promouebit.

Atque utinam et alii principes ac Res publicae , tam san
ctum et laudatum Cel. tuae institutum, uelint aemulari, sic
declaraturi agnoscere se, a Domino ipsius plebi . praefe-
ctos, quorum primum studium esse debeat, ut illa bonita-
tem Dei sui agnoscat, et aduoluntatem ipsius sua uni-
uersa comparet. Nam haud uulgaris Dei ira existit, ut quos
dam omnium cura plus quam pietatis, apud suos excolen
dae solicitet, et nullorum sumptuum plus pigeat, quam
qui in optima studia fiunt. Dominus qui omniumm principi
um corda in sua manu habet, dirigat ea, ut rite ipsum
agnoscant et colant, quo placidam ubique  et quietam ui-
tam electi degant, cum pietate et honestate. Is et sanctos
C. T. conatus secundet, eamque ; cum liberis, et omni
ditione seruet, bonisque  omnibus exornet. Illi
sit gloria in saecula omnia, Amen.
Argentorati pridie Calend.
Septembus Anno Christi
M. D. XXVII.

Ephesi, quae Asiae minoris
metropolis fuit, et Dianae
multimammiae studiosissima
cultrix, triennio Paulus
Christum praedicauerat, et
non contemnendum popu-
lum cum ex urbe, tum tota Asia
fuerat lucratus. Ita ut qui-
dam qui curiosas artes sectati fuerant, recepto Euange-
lio, comportatos libros suos, coram omnibus ad testandam
resipiscentiam exusserint, quorum precia tamen fuere ar
genti myriades quinque , quae summa supputatore Budaeo
quinque milia Coronatorum ualet. Indicibili siquidem stu
dio, atque constantia, in hoc incubuerat, ut annunciaret quae
in rem illorum essent, et omne Dei consilium ipsis ape-
riret, doceretque  et publice et per singulas domos poe-

nitentiam ac fidem, quae est erga Dominum nostrum IE-
SVM Christum, denique et moneret cum lachrymis unum
quemque die et nocte. Ad haec ne sua uideretur quaerere,
cum suis, tum corum qui secum erant necessitatibus, suae
ipsius manus suppeditauerant. Dominus quoque sermo-
nem cius cum miris uirtutibus confirmauerat, nam et su
dariis eius, et semicinctis, super infirmos delatis, morbi
recedebant, malique ; spiritus egrediebantur, tum incompa
rabili spiritus fortitudine reddiderat illustrem, supra mo
dum enim in hac urbe adflictus fuerat, et Domini tamen
consolatione superior semper euaserat.

Cum itaque eximie charos Ephesios haberet, ut apud
quos non uulgari successu regnum Christi instituisset, pri
mum Timotheum praecipuum collegam remancre apud
eos, ut a se plantata rigaret, uoluit, deinde Hierosolyma
petens, cum sciret in eas regiones se non rediturum, euo-
catos e Mileto Ephesiorum praesbyteros, per sancte mo-
nuit, ut sibi, et cuncto gregi attenderent, ne quid incom-
modi a subingressuris lupis, quos graues futuros illis prae
dicebat, Ecclesia eorum perciperet. Hinc postremo et ex
uinculis, quibus Romae detinebatur, hanc Epistolam ad
eos scripsit, qua uelut in compendium, omni Christia-
nismi ratione contracta, eos in instituto confirmaret, atque
proueheret.

Proinde mira et luce et breuitate de singulis, quae
Christianos scire refert, in ea monuit. Vt omnis mortaliu
tam iustitia, quam salus a libera Dei praedestinatioue et

electione pendeat, et per Christum, per quem omnia in-
stauranda sunt, in caelo et in terra, quique  super omnia ex
altatus, omnium potestate pollet, in electis tam ex Genti-
bus quam Iudaeis perficiatur, ad hoc ut Deus in nobis glo
rificetur . Vt natura perditi uniuersi sumus, aeque Iudaei
ac Gentes, et gratuita Dei beneuolentia seruemur, quot
quot seruamur, reconditi scilicet in Christo, ad bona ope-
ra, qui ex Adam nati, tantum mala operari possumus. Vt
denique Christus morte sua legem cerimoniarum, ob quam
Iudaei gentes aspernabantur, abrogarit, et donatas sui
cognitione gentes, cum Iudaeis in se, in unum hominem
coagmentarit, qui cottidie incrementa pietatis accipiens,
in templum sanctum Domino cresceret.

Horum miris affectibus, et magna perspicuitate, per
duo priora capita admonuit, simul et gratias pro illis
aegit, precarique ; se pro ipsis memorauit, ut in cognitio-
ne horum proficerent, quo agnoscerent, ad quantam spem
uocati essent, quanta sit gloria haereditatis quam expecta
rent, quamque  praecellens uirtus qua niterentur, qua utique
Christus a mortuis est excitatus, et super omnia ad dexte
ram patris euectus. In tertio Capite eadem illis precatur,
et simul meminit muneris sui, qui peculiariter fuerit ad
Euangelizandum gentibus delegatus, utque ; aperiret, quod
mysterium a saeculis etiam ipsis Angelis absconditum fuerat.
Denique hortatur, ne ob suas afflictiones, quas ipsorum
caussa ferat, frangantur, sed magis roborato interno ho-
mine, bonitatem Dei quam amplissime cognoscant.

Deinde quarto Capite, et bona parte quinti, ad stu-
dium dilectionis ueramque ; animorum unitatem, tum et de-
positionem ueteris hominis cum coperibus suis, multis
argumentis hortatur, memorans, in hoc Christum imtio
regni sui alios dedisse Apostolos, alios Prophetas etc. ut
in cognitione Christi singuli confirmati, in unum homi-
nem summa dilectione coalescerent, atque abdicatis carnis
operibus, in omni iustitia et sanctitate Deum glorifica-
rent. Per reliquam partem quinti, et bonam sexti, de pe-
culiaribus officiis quibusdam, uxorum scilicet, maritorum,
filiorum, parentum, seruorum et dominorum, sancta prae
cepta tradit. Postremo armat eos contra uersutias caele-
stes, nempe potestates malorum spirituum, et ad instan-
tem hortatur precationem, cum pro sanctis omnibus, tum
et pro se ipso, quo digne Euangelico munere fungatur.
Inde precatus pacem et beneuolentiam Dei, et
ipsis et omnibus diligentibus Christum,
Epistolam finit. Quae uero hoc argumem
to de Ephesiis memoraui, legun
tur 1. Cor. 15. 2. Cor. 1.
1. Timoth.2.Act.
19. et 20.

PAulus ex uoluntate
Dei legatus IESV
Christi, sanctis qui
sunt Ephesi, nempe
fidem habentibus Chri
sto IESV, beneuolen-
tiam uobis et pacem,
Dei patris et Domi-
ni nostri lesu Chrifti precor.

Gratia sit et laus Deo patri Domini no-
stri IESV Christi, qui omni nos genere spiri-
talis beneficentiae, bonis nimirum caelesti-
bus, affecit per Christum, quemadmodum
per illum nos ante conditum mundum, in
hoc elegit, ut simus sancti, et ipsius quoque iu-
ditio inculpati, dilectioni scilicet proximo-
rumdediti.

Qui praedestinauit pridem nos, ut in filios
sibi, per IESVM Christum, ex dignatione uo-
luntatis suae adoptaret, quo gloria beneuo-
lentiae eius celebris in nobis esset, qua nos pro
pter illum dilectum, dignatus est.

Per quem, satisfaciente pro nobis sangui-
ne illius, habemus redemptionem, remissio-
nem nimirum peccatorum. Idque ex amplissi-
ma beneuolentia eius, quam ubertim nobis
impartiuit, donatis omni sapientia et pru-
dentia, postquam uidelicet ex singulari digna-
tione notam fecit arcanam uoluntatem suam.

Qua proposuerat, dum ex certa rerum o-
mnium et temporum dispensatione, statutum
huius tempus apperiisset, instaurare per illum,
nempe Christum, uniuersa, per hunc inquam
tam quae in caelo sunt, quam quae in terra.

Per quem et in sortem sanctorum asciti su
mus, praeordinati iuxta propositum eius, qui
cuncta ubique efficit, et beneuolum arbitri-
um eius, ut celebris innobis reddatur gloria
eius, qui in Christum spem nostram prio-
res collocauimus, inquem et uestram collo-
castis, postquam sermonem ueritatis, Euange
lion salutis uestrae, audiuistis.

Cui ut fidem habuistis, obsignati quoque
estis spiritu lancto, qui promissus nobis fue-
rat, qui est arrabo haereditatis nostrae, quo fre

ti, redemptionem, qua continget certa uitae
possessio, indubitato expectemus. Idque ut glo
ria eius in nobis celebris reddatur.

Ea propter cum et ego audiuissem, qua uos
in Dominum Iesum fide, quaque dilectione in
sanctos omnes estis praediti, non desino gra-
tias pro uobis agere, memor uestri in preci-
bus meis, ut Deus Domini noftri Iesu Chri-
sti, pater ille gloriosus, aspiret uobis sapientiam
et reuelationem, ut ipsum cognoscatis, illumi-
natisque oculis mentis uestrae sciatis, quid ex
uocatione uestra uobis sperandum sit, et quae
opulentia sit gloriae haereditatis, quam donauit
sanctis, quae denique praecellens uirtutis eius
in nos credentes magnitudo.

Quae in nobis declarabitur, iuxta efficaci-
am fortis roboris eius, quam efficaciam in
Christo exhibuit, cum excitauit illum a mor-
tuis, et ad dexteram suam collocauit in caele-
stibus, super omnem principatum et potesta
tem, et uirtutem, et dominationem, et quic
quid omnino eximium siue in praesenti, siue
in futuro saeculo celebratur, subiecitque o-
mnia pedibus eius, ipsumque dedit caput Ec-
clesiae super omnia, quae est corpus eius, et in
qua cumulate exuberantem bonitatem suam
declarat, qui illa perficit omnia in omnibus.

Et uos, cum mortui eratis delictis et pecca
tis, in quibus uixistis iuxta rationem uiuendi
mundi huius, secundum instinctum principis
potestatis aerae, spiritum, qui agit modo in-
credulos, inter quos et nos omnes aliquan-
do uersabamur, indulgentes cupiditatibus na
turae nostrae, et perficientes quae ferebat arbi
trium carnis nostrae, et cogitationes, qui ni-
mirum aeque ac alii, natura irae Dei, obnoxii
eramus.

Deus autem diues misericordia, propter
multam dilectionem qua nos dilexit, etiam
mortuos delictis, conuiuificauit, una cum Chri
sto (beneuolentia gratuita seruati estis) et si-
mul excitauit, atque simul collocauit in caelesti-
bus, insitos Christo Iesu. Vt ostenderet saeculis
futuris, excellentem beneuolentiae illius opu-
lentiam, benignitate erga nos in Christo Iesu.

Beneuolentia gratuita seruati estis perfi-
dem, idque non ex uobis, Dei donum est, non
ex operibus ne quis glorietur. Ipsius enim su-
mus figmentum, conditi in Christo lesu, ad
bona opera, quae Deus praeparauit, ut in eis
uersaremur.

Memores igitur estote, quod olim natura
Gentes eratis, praeputio impuri uocati ab iis,
qui circuncifi, circuncisione manu facta dice-
bantur, quod, inquam, tum sine Christo era-

tis, et abalienati a R. Pubus Israelis, atque extra
nei a foederibus, promissionem in se continenti
bus, nullam spem habentes, et sine Deo ac
plane impii habiti in mundo.

Nunc uero insiti Christo Iesu, qui longe era-
tis, facti estis prope, per sanguinem Christi.
Ipse enim author est pacis nostrae, qui fecit ex
utrisque unum̃, sublato per sacrificium corpo-
ris sui interstitio maceriae, inimicitia, abolita
inde lege, mandata et decreta continente, ut
duos sibiipsi conderet in unum nouum hominem,
paceque facta conglutinaret duos, in unum cor-
pus Deo per crucem, extincta in semetipso
inimicitia.

Et adueniens Euangelizauit pacem uobis
qui eratis longe, ut et iis qui prope fuerunt.
Per ipsum enim utrique aditum habemus
ad patrem, afflati eodem spiritu.

Proinde iam non estis hospites et aduene,
sed conciues sanctis, atque domestici Dei, inae
dificati fundamento, quo et Apostoli atque
Prophetae inaedificati sunt, existente summo
angulari lapide Iesu Christo, per quem omne
aedificium coagmentatum, exurgit in templum san
ctum Domino, perquem et uos coaedifica-
mini in domicilium Dei, agente in uobis
spiritu.

Huius gratia ego Paulus uinctus sum Chri
sti Iesu, pro uobis gentibus. Audistis siquidem
dispensationem beneuolentiae Dei, quae mi-
hi commissa est erga uos. Per reuelationem
enim notum mihi fecit arcanum, quemad-
modum paucis ante scripsi, ex quibus cogno-
scere potestis legentes, quid de arcano Chri-
sti intelligam.

Quod utique aliis saeculis, non fuit homini-
bus retectum, uti nunc sanctis Apostolis eius
et Prophetis per spiritum retectum est, nen-
pe quod gentes sint cohaeredes, et eiusdem
corporis, atque participes promissionis eius,
in Christo exhibitae per Euangelion, cuius fa-
ctus sum minister, iuxta donum beneuolentiae
Dei, datum mihi ex efficaci uirtute eius.

Mihi inquam minori quolibet minimo
omnium sanctorum, haec beneuolentia con
tigit, ut inter gentes Euangelizarem, in perue
stigabilem opulentiam Christi. Et illato lu-
mine monstrarem omnibus, quae sit commu
nio arcani a saeculis penes Deum, qui omnia
per Iesum Christum creauit, absconditi.

Vt nota modo fieret per Eccclesiam, prin-
cipatibus et potestatibus caelestibus, multifa-
ria sapientia Dei, secundum propositum

aeternum, quam exhibuit, in Christo lesu Do
mino nostro.

Per quem confidenter agimus, et aditum
habemus ex fiducia, quam suppeditat, qua er
ga ipsum sumus fide . Quare precor, ne fran
gant uos adflictiones meae, quas pro uobis su
stineo, quando quidem haec uestra gloria est.

Huius caussa flecto genua mea ad patrem
Domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis co-
gnatio in caelis et in terra constat, ut det uo-
bis secundum opulentam gloriam suam, uir
tute corroborari per spiritum, ut bene habe-
at homo interior, et habitet Christus per fidem
in cordibus uestris, sitque in uobis confirmata,
probeque fundata dilectio.

Vt ualeatis cum sanctis omnibus comprehende
re, quae sit latitudo, et longitudo, profundi-
tas et celsitudo, noscereque praeeminentem co-
gnitioni dilectionem Christi. Vt bonitate Dei
ad summum repleamini.

Potenti uero facere cumulate, secundum uir
tutem in nobis efficacem, ultra omnia quae
uel petimus, uel cognoscimus, illi sit gloria in
Ecdlesia per Christum lesum, in omnes ae-
tates saeculi saeculorum amen.

Adhortor igitur uos ego uinctus Domino,
ut digne ambuletis uocatione, qua uocati
estis, cum omni submissione et mansuetudine,
cum longanimitate, tolerantes uos inuicem per
dilectionem, studentes seruare unitatem spi-
ritus, uinculo pacis.

Vnum corpus entis, uno ipiritu uiuitis, quem
admodum una spes est uocationis uestrae, qua
uocati estis. Vnus dominus, una fides, unum
baptisma, unus Deus et pater omnium, qui
omnibus praesidet, per omnia uirtutem su-
am exerit, in omnibus uobis agit.

Vnicuique uero uestrum contigit beneuolen-
tia, secundum modum, quo illam Christus im-
partit. Quare ille dicit: Cum ascendisset in al
tum, dedit dona hominibus. Hoc uero, ascem
dit, quid indicat, nisi quod descendit prius, in
haecinferiora, in terram? Qui descendit, ipse
est, qui et ascendit super omnes caelos, ut per-
ficeret omnia.

Et hic dedit hos quidem Apostolos, alios ue
ro Prophetas, alios uero Euangelistas, alios au
tem Pastores et Doctores, ad hoc ut sancti in
staurentur, et opus ministerii procedat, aedi-
ficiumque corporis Christi incrementum accipi
at, donec uniuersi occurrerimus inuicem eadem
fide et cognitione filii Dei praediti, similes ui

ro iam aucti roboris, assecuti modum
integrae aetatis CHRISTI,
ut non simus iam amplius pueri, quos uertat,
et circum ferat, quilibet doctrinae uentus, ex
impostura hominum, et uersutia, quibus er
rorem obtrudunt.

Sincera agamus dilectione, et dugelca
mus, relaturi per omnia eum, qui caput est
Christum. Ex quo omne corpus coagmenta-
tum, et compactum, per omnem commissu
ram, qua fit subministratio, secundum effica
tiam pro portione cuiusque partis, incremen-
tum accipit, ad instaurationem sui ipsius per
dilectionem.

Hoc cergo dico, et obtestor per dominum,
ne post hac conuersemini, ut reliquae gentes
conuersantur, iuxta uanitatem mentis ea-
rum, obtenebrati sensu, abalienatique a uita
Dei, propter ignorantiam quae in eis est, et cae
citatem cordis eorum. Qui postquam ad in-
dolentiam peruenerunt, tradiderunt semet-
ipsos lasciuiae, ut quamlibet immunditiam
patrarent, simul addicti auar itiae.

Vos autem non sic didicistis Christum. Si
quidem audiuistis eum, et docti estis, quem-
admodum ueritas Iesu habet, quod oporte-
at uos deponere iuxta priorem conuersatio-

nem ueterem hominem, qui corrumpitur
iuxta desyderia erroris, renouari autem per
spiritum mente uestra, et induere nouum ho
minem, qui conditus sit secundum DEVM,
ut iustitia et solida sanctitate polleat.

Proinde ablegantes mendacium, loqui-
mini ueritatem, quisque proximo suo, eo
quod inuicem membra sumus.

Irascimini ut non peccetis, Sol, durante ira
uestra, non occidat, neque detis locum
Diabolo.

Qui furabatur, iam non furetur, magis uero
laboret manibus, utili honestaeque arti incum
bens, ut possit impartire ei, qui opus habuerit.

Nullus sermo spurcus ex ore uestro prode
at, sed si quis frugi sit, et idoneus quo utiliter
alii instaurentur, ut frugem audientibus ad-
ferat, et ne contristetis spiritum sanctum dei,
quo, ut redemptionem olim consequami-
ni obsignati estis.

Omnis amarulentia, et commotio, et
ira, et tumultuans uociferatio, et maledicen-
tia reiiciatur a uobis, cum omni malitia.

Sitis autem inuicem benigni, propenso
affectu, gratificantes inuicem uobis, quem-
admodum et DEVS uobis gratificatus

est, per CHRISTVM.

Estote igitur imitatores DEI, ut dilecti
filii, et conuersamini secundum dilectionem,
quemadmodum et CHRISTVS dile
xit nos, tradiditque semetipsum pro nobis ho-
stiam et sacrificium Deo, cuius ille nidore
plurimum quoque fuit oblectatus.

Scortatio uero et omnis immunditia, aut
auaritia, nihil loci apud uos habeat, sicut de-
cet sanctos, sed neque turpitudo, et stultilo-
quium, aut facetiae, quae omnia non decent,
sed magis gratiarum actio.

Hoc siquidem agnoscitis quod omnis scor
tator, aut immundus, aut auarus, qui est ido-
lorum cultor, non habet haereditatem in re-
gno Christi et Dei. Nemo uobis imponat in-
anibus sermonibus, propter haec enim quae
dixi, uenit ultio Dei in incredulos.

Ne igitur participetis cum illis. Eratis ali-
quando tenebrae, nunc autem lux, postquam
Domino consecrati estis, ut filii luce praediti
igitur conuersamini.

Fructus enim spiritus, situs est in omni

bonitate, et iustitia et ueritate, cum explora-
tis quid Domino beneplaceat.

Et ne communicetis infrugiferis tenebra
rum operibus, magis uero illa arguite.
Quae namque in abscondito ab illis fiunt,
foedum est dicere. Omnia uero quae argu-
untur, ceu alumine manifestantur. Quic-
quid enim manifestatur, iam luminis aliquid
habet. Quapropter ait: Expergiscere qui dor
mis, et surge a mortuis, et illuminabite te
Christus.

Videte igitur quomodo circumspecte con
uersemini, non ut insipientes, sedut sapien-
tes, redimentes occasionem, quod dies mali
sint. Proinde ne sitis imprudentes, sed intelli
gentes quae sit uoluntas Domini.

Et ne inebriemini uino, quod uitam reddit
intemperantiorem, sed implemini spiritu, lo
quentes uobis inuicem, Psalmis et hymnis,
atque spiritalibus cantilenis, canentes et psal-
lentes, in corde uestro Domino, gratias agen
tes pro omnibus, per Dominum nostrum le-
sum Christum, Deo et patri.

Subditi uicissim alius alii estote in timore
Dei. Vxores propriis uiris subiectae sint, ut do
mino, quod uir caput sit mulieris, sicut Chri-
stus caput est Ecclesiae, et idem saluator sui

corporis. Vt ergo Ecclesia subdita Christo
est, ita uxores propriis uiris in omnibus.

Viri diligite uxores uestras, quemadmo-
dum Christus dilexit Ecclesiam, et tradidit
semetipsum pro ea, ut illam sanctificaret, pur
gatam lauacro aquae per uerbum, ut exhibeat
sibiipsi gloriosam Ecclesiam, non habentem
maculam aut rugam, aut quid huiusmodis,
sed ut sancta sit, et inculpata. Sic debent dili-
gere uiri uxores suas, ut sua ipsorum corpo-
ra. Diligens uxorem suam, se ipsum diligit.
Nemo enim unquam carnem suam odio ha
buit, sed nutrit et fouet eam, sicut Dominus
Ecclesiam.

Quoniam membra sumus corporis eius,
ex carne eius et ossibus eius, pro quo relin-
quet homo patrem et matrem et adhaerebit
uxori suae, eruntque ; duo, ut uiuant unum homi
nem. Hoc arcanum magnum est, ego autem
dicoquoad CHRISTVM, et Ecclesiam.
Veruntamen et uos singillatim, suam quisque
uxorem diligat perinde atque seipsum, et u-
xor uolo ut reuereatur maritum.

Filii morigeri estote parentibus uestris, ut

dignum Domino est. Hoc enim iustum est.
Honora patrem tuum, et matrem, quod pri
mum quidem praeceptum est, habens promis
sionem, hanc nimirum, ut bene tibi sit, sisque
longaeuus in terra.

Patres, ne prouocetis ad iram, filios ue-
stros, sed educate eos, institutione et correpti
one Domini.

Seruo auscultate dominis carnalibus, cum
timore et tremore, in simplicitate cordis ue
stri, tanquam CHRISTO, non adocu-
lum seruientes, uelut qui placere hominibus
student, sed ut serui CHRISTI, perfici-
entes uoluntatem D E I ex animo et bene-
uole, seruientes uidelicet DOMINO et
non hominibus, scientes quod unusquisque,
quod fecerit boni, id referet a Domino repen
sum, siue seruus sit, siue liber.

Et domini eadem facite erga illos, remit-
tentes minas, scientes, quod et uester domi-
nus est in caelis, et personarum respectus apud
eum nullus.

Quod reliquum est, fratres mei, corrobo-
ramini, per Dominum, et robur fortitudi-
nis eius, induimini totam armaturam DEI,
ut possitis stare aduersus insidias Diaboli. Et e
nim non est nobis lucta aduersus sanguinem
et carnem, sed aduersus principatus, et pote-

tes, aduersus Dominos mundi, tenebrarum
saeculi huius, aduersus spiritales uersutias, quae
sunt in caelestibus

Quapropter assumite totam armaturam
Dei, ut possitis resistere in die malo, et omni-
bus peractis stare. State igitur circumcinctis
lumbis uestris, ueritate, et induti thoracem
iustitiae, et calceati pedes, promptitudine an
nunciandi Euangelii pacis. Super omnia as-
sumentes scutumfidei, quo possitis cuncta
iacula mali illius ignita extinguere, et galeam
salutis accipite, et gladium spiritus, quod est
uerbum Dei.

Omni oratione et deprecatione, orantes
in omni tempore, et spiritu, in idipsum uigi-
lantes, cum omni instantia et deprecatione
pro sanctis omnibus, et pro me, ut detur mi-
hi sermo, dum os meum aperiendum est, cum
omni fidutia, ad notum faciendum arcanum
Euangelii, cuius legatione fungor, constri-
ctus catena, ut confidenter illud annunciem,
sicut oportet me loqui.

Vt uero sciatis et uos, quomodo res meae
habeant, quid agam, omnia uobis nota fa-
ciet Tychicus dilectus frater, et fidus in ne-
gotio DOMINI minister, quem
in hoc ad uos misi, ut cognosceretis de

rebus nostris, et consolaretur, corda uestra.
Pax sit fratribus, et dilectio cum fide a Deo
patre et Domino nostro Iesu Christo. Bene-
uolentia Dei, cum omnibus diligen-
tibus Dominum nostrum lesum
Christum cum integritate.
Missa fuit Roma per Tychicum.
Amen.
Finis Epistolae D. Pauli ad Ephesios.

De ratione nomimis mullis disserere non est consilium,
tum quod certi hic nihil queat referri, tum quod quicquid
afferatur, haud magnum ad pietatem momentum attu-
lerit. In Actis 13. scribit Lucas: Saulus uero qui et Paulus
plenus spiritu sancto etc. Vnde coniscio binominem fu-
isse, Iudaeis tamen fere Saulum appellatum, nomine scili-
cet illis familiari, Gentibus autem Paulum, quod nomen
ob imperium Romanorum apud illas frequens esse coepe
rat. Quod igitur sibi nato ciui Romano forsan inditum
fuerat, scribens gentibus, libenter epistolis suis praefixit,
ut ethnicis hactenus ethnicus fieret et ad Christum eos pel
liceret-Quo exemplo docemur, ut mediis rebus in gratiam ho
minum, si quid inde commodi ad illos queat redire, libenter
utamur, quandoquidem uere Christiani sit, studere ut pla
ceat ad bonum omnibus Rom.14.Proinde quouis alio quam
quo Paulus actus fuit, spiritu aguntur, qui superstitiose
adeo non religiose a bonis Del creaturis plerisque , eo quod
illis mali abutantur, abhorrent, non sustinentes uel ali-
quantisper hominibus, e quibus forte Christoaliquos usu
illarum lucrifacerent, gratificari. שאול, id est, Schaul
indubie, cum circumcideretur fuerat Apostolus hic ap-
pellatus, hactenus tamen ethnicis ethnicus fieri uoluit, ut
Romanum: nomen Ebraeo in omnibus epistolis suis prae
ferret. Cum hodic uitio, et quidem non leuiculo, uertant
cum Anabaptistis, et doctores, suo iudicio, egregii

quidam, quod cognomina sua aliqui fratrum, dum latine scri
bunt, uel in latinam linguam aut graecam uertunt, uel ad modum
barum inflectunt. Adeo non minus rara quam eximia res est,
recto de rebus istis externis iudicio esse praeditum.

Eplithetis semper Paulus ad institutum suum facienti-
bus uti solet, describere Ephesiis sinceriorem rationem
Christianismi hac Epistola uoluit, et falutem per Domi-
num nostrum Iesum Christum partam pectoribus corum
penitius inserere, se igitur legatum Iesu Christi laudat, uo
lens significare se non aliud quam salutis illorum negoci-
um, ex mandato Seruatoris et uoluntate patris apud cos
hac Epistola acturum. Atque ita uel breui hoc titulo Ephe-
siorum animos beneuolos et attentos sibi reddidit. Quis
enim non ex animo uelit et studiose quidem audire lega-
tum Iesu Christi, id est, Seruatoris et uncti regis, qui suos
spiritu sancto donatos, iustos et beatos reddit, eoque ; non
nisi salutaria mandat? Ad idem facit, quod se ex decreto pa
tris Dei hac salutis legatione fungi testatur.

Docemur uero hic primum, ut his praecipue nomini-
bus nos fratribus commendemus, quae proxime fecerint
ad promouendam apud illos, ut gloriam Dei, ita et ipso-
rum salutem, hoc est, quibus illis simus usui, non quibus
admirationi, multo minus quibus terrori. Deinde, ut di-
gnationem erganos Dei ingenue prae nobis feramus. In-

comparabilis siquidem dignitas erat esse legatum IESV
Christi, idque  ex uoluntate Dei, eam tamen Paulus quamli
bet modestus, nequaquam dissimulauit, sed in gloriam dei
et fratrum salutem, ingenue professus est. Certa sunt do
na Dei, eoque  ut uere adesse sentiuntur, ita debent indissi-
mulanter, sed in gloriam donatoris ac fratrum salutem,
proferri atque suo modo ostentari. Postremo monemur,
neminem posse legatum Christi esse gloriaeque  eius preconem,
nisi ex uoluntate missioneque Dei. Quomodo enim praedi-
cabunt nisi mittantur? scribit Apostolus Romanis: Lega-
tum nanque Christi is agit, qui annunciat ipsum unicum esse
saluatorem, idque ; agit quecumque a spiritu dei extrusus fuerit,
ut quam plurimos huic caelesti regi adducat. Huiusmodi autem
quod uel cogitare posset ex sese mortalis? Cor. Paul. scribit,
ubi de hac sua legatione loqtur, nos haudquaq idoneos es-
se, qui ex nobisipsis cogitemus qequam, tanq ex nobisipsis
etc. Nemo ergo legatum Iesu Christi aget, hoc est, Euan
gelion sinceriter annunciabit, nisi ad hoc opus, ex uolun-
tate Dei extrusus:

Tantum abest ab eo, ut tanquam non missus, non sit audi
endus, qui Christi doctrinam pure quidem tradiderit, non autem
simul uita expresserit. Vtcunq uita habet, quicumque recte
Christum praedicat, is id ex sese cogitare non potuit, eoque  a
deo ad hoc missus est, acuae ei, ꝗ quae praedicat contempserit,
multum enim interest, inter ultrocurrentes, qui sua aut alio
rum figmenta praedicant, et qui ipsissimam Christi uerita-
tem, quam nemo docebit nisi impulsus missusque ; diuinitus.

Impelliautem mittique ; ad praedicandum hanc, possunt etiam
qui non per omnia illi uita respondent, neque pure glori-
am Dei, et nihil sui quaerunt. Christum enim, licet ex mala
occasione praedicabant, et humana commenta nequa-
quam, quorum Paulus Philpp. 2. meminit, id tamen se-
rio Apostolus gaudebat, nequaquam gauisurus sihuma-
na commenta praedicassent, quia alienorum uocem oues
audire nequaquam sustinent, tam abest ut ad illam gaude
reut. Hypocritae quoque illi, quibus Dominus Matth.7.
testimonium perhibet, quod in nomine suo prophetarunt,
utique id ex spiritu cius atque uoluntate patris fecerunt. Hu-
manum nanque ingenium nihil tale uel comminisci potest.
Missi igitur diuinitus et hi fuerunt, et Christum ipsum
contempsit, quicumque illorum contempsit prophetiam. Vere
igitur et si plane impii ad praedicandum missi fuerant, au
diendique ; timentibus Deum erant, utcunque uita illorum
cum doctrina pugnaret.

Orandus igitur deus ut in messem suam extrudat, qui
non tam uerbis quam uita doceant, et danda opera est, ut
tales ad docendi munus deligantur. At nequaquam con-
temnenda interim est, et eorum praedicatio, qui uita sunt
insinceriore, de Christo tamen uera testantur. Missio ita
que ad praedicandum Christum, nihil sane aliud fuerit, quam
uoluntas praedicandi, quam nobis ille salutem parauit, con
iunctam habens huius facultatem, quam utramque solus
Deus suppeditat, de qua in Matthaeum dixi plura.

Sanctum scriptura uocat, quod est Deo consecratum,
eoque ; augustius iam et diuinae quodammodo reuerentiae
particeps. Sic populus Israel, praecipue sacerdotes, tem-
plum et instrumentum eius, sanctitatis nomine passim in
scripturis celebrantur. Iam qui Christo uera fide nomen
dederunt, filii dei sunt, ac ita gloriae dei consecrati atque de
diti, ut ad cam sint penitus demum reformandi, futuri con
formes imagini filii Dei, plane iusti et beati. Vel soli igi-
tur hi sunt, qui sanctitatis nomine uere insigniuntur, quip
pe cum nihil possit uel cogitari augustius et diuinius, quam
esse filium Dei et cohaeredem Christi, cuius potestas fit
omnibus qui in nomine Christi credunt Ioan. 1. Vnde hic
mox Paul. subiicit καί πιστοῖς ἐν χριςτσῷ, quod reddidi,
nempe fidem habentibus etc. Nam omnino haec interpre
tatio est eius, quod praemisit. Sanctis, eo quod sancti, id est,
Deo dediti, eoque ; uere augusti et diuini, non sint nisi qui
per fidem in sortem siliorum Dei ad sciti sunt.

Hoc autem πιστοῖς ἐμ χριςτσῷ, uerti, fidem habentibus
Christo. Nam quod scriptura suo idiotismo dicit credere
in aliquo uel aliquem, nos dicimus credere alicui, fidemque 
habere. In 2. nanque Mosch. cap. 14. legimus, et uidit Israel
manum Domini magnam, quam contra Aegyptios exercuit,
et timuit populus dominum, et crediderunt in dominum,
et in Moscheh seruum eius, quid hoc crediderunt et in
Moscheh seruum eius fuit aliud, quam uerbis Moscheh habu
erunt fidem? Item in eodem libro cap. 19. dixit dominus
ad Moscheh: Ecce egouenio ad te in caligine nubis, quo

dudiat populus uerba medadte, et etiam in te credant
perpetuo. Hoc sane, et etiam credant in te, perinde fait,
atque si dixisset, ut tibi credant et uerbis tuis, agnoscentes
te ex mandato meoloqui, fidem habeant. Sic ergo et cre-
dere in Christo, perinde est atque credere Christo, uer-
bisque ; eius fidem habere-

Hoc uero ex se mox gignit fiduciam in eum, efficitque 
ut ipsum suspiciamus et adoremus seruatorem. Nam de
se praedicat, qui in se crediderit, eum aeternam uitam habe-
re, suscitandumque  a se in die nouissimo. Haec qui uera a-
gnoscit, quod nemo nisi a spiritu sancto persuasus poterit,
quomodo non illico omnem fiduciam suam in illo collocet,
atque felicitatis suae autorem illum colat? Paulo itaque fi-
des proprie persuasio est, qua mens de uerbis D O M I-
N I nihil addubitat, persuasa scilicet a spiritu sancto Hinc
liquet, Vallam illum inimitabilem uirum, non linguarum tan
tum, sed et scripturarum D E I proprictatem in hoc
recte considerasse, qui, quam graeci τῆν πιστὶν uocant,
latinis censuit, persuasionem probe dici.

Certe nihil aliud fuit laudata illa Abrahae fides, ob quam
et iustus Deo babitus, et credentis populi pater fuit con
stitus. Deus siquidem illi promiserat filium, et posteritatem
innumeram, hoc credidit et inde iustus habitus est. Scri-
ptura suo idiotismo habet: Et credidit in Domino, Hebrai
ce דחאיו בי חוח, quod, quid fuit aliud, quam pro
mittenti sobolem Deo, habuit fidem, persuasus utique a
spiritu dei? Non aliter se habet et fides, qua iustos uiuere

Habalcuk cecinit. Nam promissionem de liberatione po-
puli illic Vates praemisit, testatus perturbato et adflicto
animo fore, qui ei fidem habere non sustinerent. Contra
autem iustum, fide sua uicturum, id est, bene habiturum.
Persuasi enim a spiritu sancto electi, liberationem a ma-
lis omnibus per Christum certo futuram, ut hinc bene de
uoluntate Dei fidunt, ita et spe uiuunt, omnia boni consu
lentes, utcunque ex praesenti calamitatc uideantur morti
addicti.

Proinde quam Apostolus τῆν πιστὶν, et uulgo fidem
latine dicunt, si germanam uocis huius, ut ea Paulus usus
est, significantiam recipimus, persuasionem Euangelii
per spiritum sanctum electis et uocatis factam, per eam
intelligemus. Ea nonnunquam quidem pro fidutia in bo-
nitatem DE I accipitur, sed per Metalepsim. Ex per-
suasione enim de promissis Domini, fidutia in bonitatem
eius gignitur.

Quod si noui illi hostes fidei, uirtutis, quae omnis picta
tis et salutis unicum fundamentum est, quidam Anaba-
ptistarum cognouissent, non ita contra nos fremerent, quod
fidei in iustificationc primas tribuimus, et agnoscerent
friuolum esse, quod contra nos afferunt. Neminem
ei posse fidere, quem non antea amauerit. Eonque amori
DEI non fidei, primas tribuendas. Et enim ut nemo
fidutiam suam in illo fixam habebit, quem non dilexe-
rit, ita neminem quisquam diliget de cuius uirtute

et bonitate, non fuerit antea persuasus. Quis namque
amet eum, quem bonus an malus sit, ignorat? Vnde autem
deum bonum et nobis bonum, ut amare eum, confidereque 
in eum possimus, cognoscemus? Certe quae DEI sunt,
et de deo scriptura praedicat, homo secundum animam
uiuens, non percipit.

Ergo ad flatu spiritus sancti hic opus est, qui Euange-
lion cordibus electorum persuadeat, hoc demum pacto uo
cantur, et a patre ad filium pertrahuntur, quotquot ad
uitam praeordinati sunt. Atque hic auditus ille est, unde
fides prouenit Rom. 10. Ad quem et si ministret Euange
lii externus praeco, attamen quia plantans et rigans ni-
hil sunt, inefficax erit omnis praedicatio, donec cordi Euam
gelion praedicauerit et persuaserit spiritus sanctus. Apud
quem uero ea persuasio obtinuerit, is etiam si ex parte
quam bonus sit Deus cognoscat, fieri tamen non potest,
quin illum et amet et reueretur, ac optima quaeque de ipso
sibi polliceatur, fidem scilicet habens Euangelio, quod sic
illum praedicat, quae et certo consequetur, cum spes in deum
non pudefaciat. Itaque post electionem sanctorum, pro-
ximum est, ut DEVS suorum se cordibus per uer-
bum, quod tamen suo spiritu illis persuadeat, insinuet, ex
hac mox persuasione certanque fide, quamuerbis eius iam
habent, consequitur fiducia cius et amor, propensaque ad
gratificandum ipsi in omnibus uoluntas.

Tria ergo haec fides, spes, charitas sunt, quibus prae-